Nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành công an ở Việt Nam – Thực trạng, giải pháp, kiến nghị (Kỳ 1)

Ảnh minh họa. Nguồn: baochinhphu.vn

Kỳ 1. Thực trạng nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an ở Việt Nam

1. Khái quát về tình hình đào tạo giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an ở Việt Nam

Hiện nay, hệ thống các học viện, trường CAND (gọi chung là các trường CAND) được sắp xếp, tổ chức lại theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực của ngành Công an trong tình hình mới, gồm 4 học viện, 4 trường đại học, 3 trường cao đẳng và 1 trường văn hóa. Trong đó lực lượng CAND có 8 cơ sở giáo dục đại học, gồm: Học viện An ninh nhân dân, Học viện Cảnh sát nhân dân, Học viện Chính trị Công an nhân dân, Trường Đại học An ninh nhân dân, Đại học Cảnh sát nhân dân, Đại học Phòng cháy chữa cháy, Đại học Kỹ thuật - Hậu cần Công an nhân dân và Học viện Quốc tế. Các sinh viên thuộc các cơ sở giáo dục đại học này được tuyển sinh từ 5 hình thức: Tuyển sinh đào tạo đại học chính quy; tuyển sinh đào tạo đại học hình thức vừa làm vừa học; tuyển sinh đào tạo liên thông trình độ đại học; tuyển sinh đào tạo cấp bằng đại học thứ hai (Văn bằng hai); tuyển sinh đào tạo đại học cử tuyển.

  Trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế, công tác giáo dục, đào tạo đại học trong CAND ngày càng được hoàn thiện, góp phần xây dựng Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, làm nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội nhằm bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền tự do, dân chủ của công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Để đạt được yêu cầu đó, bên cạnh giáo dục chính trị, nghiệp vụ, các cơ sở giáo dục đại học trong Công an nhân dân còn phải trang bị cho mỗi chiến sĩ CAND tính  nhân văn vì nhân dân phục vụ. Vì vậy, việc giáo dục quyền con người nhằm hướng tới xây dựng lực lượng CAND đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia và bảo đảm trật tự an toàn xã hội, đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật trong tình hình mới. Đứng trước bối cảnh toàn cầu hóa, giáo dục quyền con người đã trở thành một phần trong chương trình giáo dục của các cơ sở giáo đại học CAND với mức độ nhất định và bằng các phương pháp phù hợp là cần thiết để hình thành nhận thức và thái độ tôn trọng quyền con người của cán bộ, chiến sĩ CAND ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Trên cơ sở đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 1309/QĐ-TTg ngày 5/9/2017, trong đó nhấn mạnh việc bảo đảm và thúc đẩy quyền con người, Bộ Công an tổ chức biên soạn tài liệu, tập huấn bồi dưỡng về các nội dung quyền con người cho giáo viên các Học viện, trường Công an nhân dân để thúc đẩy việc đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục Công an nhân dân nhằm nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ chiến sĩ Công an nhân dân về quyền con người hướng tới nâng cao chất lượng, hiệu quả bảo đảm quyền con người khi thực thi nhiệm vụ.

Các Học viện, trường đại học trong CAND đã quán triệt, triển khai đồng bộ, đưa các nội dung liên quan tới quyền con người vào chương trình hệ đào tạo Đại học và Sau đại học. Giáo dục về quyền con người cho học viên trở thành một nội dung giữ vai trò quan trọng trong quá trình giáo dục, giúp sinh viên được tiếp cận và cập nhật các thông tin căn bản từ lý luận đến thực tiễn về thúc đẩy và bảo đảm quyền con người trên thế giới và Việt Nam như quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước về quyền con người, Các chuẩn mực quốc tế về quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hình sự, các kỹ năng cần thiết của một nhà giáo dục quyền con người góp phần nâng cao hiểu biết về quyền con người, xây dựng nhận thức và hình thành hành vi pháp lý hợp pháp cho học viên trong các trường Công an nhân dân. Đồng thời, thông qua quá trình học tập giúp cho học viên thấy rõ tầm quan trọng của quyền con người, từ đó, tiếp tục trau dồi, học hỏi để hình thành và phát triển sự hiểu biết, kỹ năng về bảo vệ các giá trị của quyền con người trong thực thi nhiệm vụ sau này. Điều này là rất  quan trọng trong điều kiện hiện nay khi lực lượng Công an nhân dân là lực lượng trực tiếp thực hiện các hoạt động bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự an toàn xã hội, thường xuyên phải tiếp xúc và tác động đến quyền con người, quyền cơ bản của công dân.

Đến nay, tất cả các Học viện, trường đại học Công an nhân dân đã đưa nội dung quyền con người vào chương trình đào tạo. Học viên được đào tạo định hướng với ba nhóm kiến thức về Chính trị, Pháp luật, Nghiệp vụ nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ tốt quyền con người, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững của đất nước. Các Học viện, trường đại học trong Công an nhân dân đã bám sát mục tiêu của Đề án và triển khai thực hiện đảm bảo toàn bộ chương trình đào tạo đối với các hệ học đã được cập nhật nội dung quyền con người. Toàn bộ đội ngũ lãnh đạo, quản lý, đội ngũ giảng viên được quán triệt và bồi dưỡng năng lực, chuyên môn nghiệp vụ sư phạm phục vụ giảng dạy nội dung có liên quan đến quyền con người. Chuẩn bị tốt hệ thống giáo trình tài liệu, điều kiện cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy các nội dung có liên quan đến quyền con người. Quá trình biên soạn các tài liệu, giáo trình, đã đảm bảo thực hiện tốt việc đưa nội dung quyền con người vào chương trình đào tạo với 3 nhóm kiến thức: Nhóm kiến thức giáo dục chính trị, tư tưởng về quyền con người; Nhóm kiến thức pháp luật về quyền con người; Nhóm kiến thức nghiệp vụ bảo vệ an ninh quốc gia và bảo đảm trật tự an toàn xã hội, bảo vệ quyền con người. Đây là những kiến thức cần thiết trong việc thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền, phổ biến và bảo vệ quyền con người của lực lượng Công an nhân dân.

Tuy nhiên, việc giáo dục quyền co người ở các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an có có sự khác nhau nhất định về hàm lượng cũng như cách thức truyền tải. Hầu hết trong chương trình của các trường đều đưa các nội dung về quyền con người lồng ghép trong chương trình học của một số môn học có liên quan như Luật hiến pháp Việt Nam, Luật Tố tụng hình sự, Luật Quốc tế, Luật dân sự, Luật thi hành án hình sự, Luật khiếu nại, tố cáo và  nhiều môn học nghiệp vụ chuyên ngành… Trong các môn học này, nội dung về quyền con người thường được cấu trúc một bài học riêng như: quyền con người và quyền cơ bản của công dân trong môn Luật Hiến pháp; hoặc các quyền cụ thể trong từng nội dung như quyền con người trong tố tụng hình sự; trách nhiệm hình sự trong việc vi phạm các quyền của công dân (môn Luật Hình sự); quyền của người bị tạm giữ, tạm giam trong môn Luật Thi hành án tạm giữ, tạm giam; Quyền của phạm nhân trong luật thi hành án hình sự; quyền tự do trong kinh doanh (môn Luật Thương mại); trong luật dân sự (quyền nhân thân, quyền tài sản, tự do hợp đồng…); luật Hành chính (quan hệ giữa nhà nước và công dân);… Bên cạnh đó, có một số chuyên ngành, nội dung quyền con người đã được kết cấu thành một môn học như môn Quyền con người trong tố tụng hình sự với thời lượng 2 tín chỉ  thuộc khối kiến thức chuyên ngành của chuyên ngành tố tụng hình sự; môn Bảo đảm nhân quyền trong thi hành án và hỗ trợ tư pháp với thời lượng 2 tín chỉ thuộc khối kiến thức ngành của chuyên ngành giáo dục và cải tạo phạm nhân.

 Bên cạnh các môn học, bài học thuộc chương trình đào tạo đại học, tại các cơ sở giáo dục đại học trong Công an nhân dân còn có các hình thức khác để giáo dục và truyền tải các nội dung liên quan đến quyền con người như Hội thảo khoa học, các chuyên đề phục vụ các lớp bồi dưỡng, phát động các chương trình hành động nhằm xây dựng hình tượng và tư cách cho cán bộ chiến sĩ Công an nhân dân như cuộc vậ động “Xây dựng phong cách người Công an nhân dân bản lĩnh, nhân văn, vì nhân dân phục vụ”…

2 Đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế về nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục quyền con người

2.1 Những kết quả đạt được về nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục quyền con người

Thực hiện Đề án “Đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân”theo Quyết định số 1309/QĐ-TTg ngày 05/9/2017 của Thủ tướng Chính Phủ; Bộ Công an đã có những chủ trương chính sách cụ thể nhằm đưa nội dung giáo dục về quyền con người vào trong các chương trình đào tạo, giáo dục của ngành. Hoạt động giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học trong ngành Công an được đánh giá khá đầy đủ và toàn diện. Trên cơ sở phân tích các chủ trương, chính sách, nội dung chương trình và cách thứ đào tạo, cho thấy được những ưu điểm trong công tác giáo dục quyền con người của các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an thể hiện ở các nội dung như sau:

Trước hết, giáo dục về Quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an đã thể hiện được các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về QCN và cơ chế thúc đẩy, bảo vệ quyền con người.

Khẳng định tính nhân đạo, nhân văn và chiến lược, chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo vệ quyền con người được quy định trong Hiến pháp 2013, các Học viện, trường đại học trong Công an nhan dân đều xác định mỗi cán bộ, chiến sĩ trong lực lượng phải được đào tạo để thấm nhuần tư tưởng quan điểm của Đảng và luôn thực thi pháp luật của Nhà nước trong đó bao gồm cả những quan điểm về quyền con người. Đặc biệt là trong thời điểm hiện nay, khi định hướng và nhiệm vụ trọng tâm của Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh yếu tố “an ninh con người” một trong những yếu tố thể hiện quan điểm về quyền con người của Đảng và chính yếu tố này có mối liên hệ mật thiết tới sự nghiệp xây dựng lực lượng trong ngành Công an. Theo đó, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về quyền con người được thể hiện trong đường lối, chủ trương Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đảng ta xác định con người là mục tiêu, động lực của đổi mới và chủ thể sáng tạo của phát triển xã hội. Con người ở vị trí trọng tâm của chính sách phát triển.

Thông qua các buổi sinh hoạt chính trị tập trung của các học viên trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an, các học viên được tiếp cận, giải thích và từ đó nhận thức sâu sắc những quan điểm của Đảng, Nhà nước về Quyền con người. Các cơ sở giáo dục đại học trong Công an nhân dân đều tổ chức cho sinh viên theo dõi các phiên họp, Hội nghị trực tuyến toàn quốc nghiên cứu, học tập, quán triệt, tuyên truyền Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, trong đó có các nội dụng nhằm hình thành nhận thức mới và tư duy mới về an ninh quốc gia với những nhận thức mới về vấn đề An ninh con người. Việc học tập đầu đủ các chủ trương, chính sách của Đảng sẽ giúp lực lượng Công an nhân dân định hướng trong việc đào tạo phù hợp với xu thế, yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia hiện nay.

Nội dung về quyền con người không chỉ được các cơ sở giáo dục đại học truyền đạt cho các học viên thông qua các buổi học tập về quan điểm của Đảng mà nội dung về quyền con người còn thể hiện qua giáo dục hiến pháp, pháp luật và cơ chế thúc đẩy, bảo vệ quyền con người được ghi nhận trong pháp luật Việt Nam. Thông qua việc học tập tư tưởng về quyền con người được thể hiện chuyên sâu khi các học viên học tập các môn học pháp luật như: Luật Hiến pháp, luật Dân sự, luật Hình sự, luật Tố tụng hình sự, luật Thi hành tạm giữ tạm giam, luật Thi hành án hình sự, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Đặc xá, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Trẻ em,... các môn học pháp luật đều đã truyền tải một cách toàn diện những quy định về quyền con người và bảo đảm quyền con người.

Thứ hai, giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an đã tập trung chuyên sâu vào các nội dung về quyền con người theo từng chuyên ngành đào tạo.

Đối với mỗi chuyên ngành mà các cơ sở giáo dục đại học trong ngành Công an đào tạo đều xuất hiện các phạm trù bảo vệ quyền con người và cũng đều gắn liền với từng chủ thể cần bảo vệ quyền. như chuyên ngành Điều tra hình sự đều ghi nhận, bảo vệ, bảo đảm quyền của bị hại, quyền của người bị tố giác, người bị giữ khẩn cấp, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, người làm chứng…chuyên ngành thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp thuộc hệ thống các trường đại học ở lực lượng cảnh sát nhân dân cần phải đưa những nội dung bảo đảm quyền của người bị tạm giam, tạm giữ, quyền của người bị kết án bao gồm cả phạm nhân bị kết án phạt tù và các loại án khác; chuyên ngành đào tạo Cảnh sát giao thông cần bảo đảm quyền tự do đi lại, quyền được bảo đảm tính mạng, sức khỏe của con người, quyền của người bị xử phạt hành chính; chuyên ngành Quản lý hành chính thì lưu ý quyền cư trú của công dân; chuyên ngành Cảnh sát phòng chống tội phạm công nghệ cao thì lưu ý quyền bảo vệ bí mật thông tin cá nhân trên không gian mạng; …Ngoài ra, có những quyền cơ bản chung mà mỗi học viên tốt nghiệp các trường đại học Công an đều phải nắm được như: Các quyền dân sự, chính trị: Quyền sống, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, danh dự, nhân phẩm, quyền bình đẳng, quyền tự do tín ngưỡng, …Hay các quyền về kinh tế, xã hội, văn hóa như: Quyền việc làm, quyền sở hữu, quyền hưởng an sinh xã hội,… .

Để hình thành hệ thống tri thức vè quyền con người một cách toàn diện cho học viên được đào tạo tại các cơ sở giáo dục đại học trong Công an nhân dân, trong cả ba khối kiến thức từ kiến thức đại cương, kiến thức cơ sở ngành và kiến thức chuyên ngành đều chứa đựng các nội dung về quyền con ngừi và bảo vệ quyền con người. Giáo dục quyền con người thông qua các môn học nghiệp vụ phục vụ cho chuyên ngành đào tạo của các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an là những kiến thức về quyền con người chứa đựng trong các môn học nằm trong chương trình học về nghiệp vụ thuộc các chuyên ngành cụ thể của hai lực lượng An ninh nhân dân và lực lượng Cảnh sát nhân dân. Bản thân các môn học đó cũng chứa đựng đầy đủ quan điểm tư tưởng về quyền con người của Đảng và Nhà nước, thông qua những nội dung hướng dẫn về nghiệp vụ luôn đặt vấn đề tôn trọng quyền con người và quyền công dân lên hàng đầu. Điển hình như: các môn về chiến thuật Hỏi cung bị can của Khoa Cảnh sát điều tra - Học viện Cảnh sát nhân dân có những nội dung quán triệt về Công ước của Liên hợp quốc về chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo, hạ nhục con người; hay môn học Những vấn đề cơ bản về An ninh quốc gia thuộc khoa nghiệp vụ - Học viện An ninh nhân dân thì học viên được trang bị kiến thức về quyền con người để ngăn chặn những hành vi lợi dụng vấn đề bảo vệ quyền con người để xuyên tạc, chống phá Nhà nước…

Nhìn chung lại, nội dung giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an đã bảo đảm truyền tải những kiến thức cơ bản về quyền con người cũng những các biện phám bảo đảm và bảo vệ quyền cong người cho từng chuyên ngành đào tạo.

Trên đây là những ưu điểm về nội dung giáo dục quyền con người mà các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an đã đạt được. Bên cạnh đó, thực trạng về hình thức, phương pháp giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an cũng được thể hiện rất đa dạng. Việc truyền đạt, giáo dục quyền con người đến mỗi học viên trong các trường Công an thường theo các phương pháp trực tiếp hoặc gián tiếp, qua đào tạo chính khóa hoặc đào tạo ngoại khóa.

Trước hết, hình thức của giáo dục quyền con người chính khóa được thể hiện bằng việc tổ chức giảng dạy và lồng ghép nội dung quyền con người trong chương trình dạy học môn pháp luật đại cương, các môn pháp luật chuyên ngành, các môn QCN còn hạn chế, chủ yếu là do các giáo viên nghiên cứu khoa học theo chương trình quy định của cơ quan chủ quản và hệ thống văn bản pháp lý của quốc gia. Bên cạnh đó, còn tìm hiểu tài liệu trong và ngoài nước nhằm giảng dạy cho học viên một cách khoa học, giúp học viên trang bị những kiến thức và thực tiễn về một số vấn đề QCN thông qua môn học. Một thực tế cho thấy, Nhà nước ta là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, vì vậy tính thượng tôn pháp luật là một thuộc tính không thể thiếu và là yếu tố cốt lõi trong xây dựng cơ chế thể chế vận hành của trật tự xã hội. Quan điểm tư tưởng ghi nhận - bảo vệ - bảo đảm QCN được đề cao và nhấn mạnh trong Hiến pháp năm 2013. Đây được coi là khung pháp lý để các Bộ Luật, Luật làm kim chỉ nam khi xây dựng. Mặt khác, các cơ sở đào tạo đại học trong lực lượng Công an nhân dân là những nơi đào tạo ra cán bộ bảo vệ và thực thi pháp luật vì thế trong chương trình học tỷ lệ các môn học về pháp luật chiếm thời lượng tương đối cao. Điển hình như Học viện Cảnh sát nhân dân một khung chương trình chuẩn để đào tạo một học viên hệ chính quy là 149 tín chỉ trong đó số tin chỉ học về các môn luật chiếm hơn 25% bao gồm cả các môn luật đại cương như: Luật Hiến pháp, Lý luận Nhà nước và pháp luật,..và các môn luật cụ thể để phục vụ cho từng chuyên ngành như: Luật Hình sự; Luật Tổ chức cơ quan điều tra; Luật Thi hành án; Luật Xử phạt hành chính; Luật Quốc tế, Luật Cư trú…Như vậy, trong mỗi văn bản pháp luật hay quy phạm pháp luật đều phải chứa đựng những chính sách, quan điểm của Đảng và Nhà nước về QCN. Những phân tích trên cho thấy, mức độ tiếp xúc của sinh viên trong các cơ sở giáo dục đại học của lực lượng CAND với những quan điểm về QCN của Đảng và Nhà nước ta là rất nhiều đồng thời cũng cho thấy được thực trạng giáo dục về QCN các học viên trong các trường CAND.

Thứ hai, các cơ sở giáo dục đại học của lực lượng CAND đã có những hình thức giáo dục QCN thông qua những hoạt động ngoại khóa như tổ chức thực hành chính trị; tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu; tổ chức các hội thảo khoa học, các tọa đàm khoa học có chủ đề liên quan đến QCN. Việc tổ chức các lớp hay hình thức tọa đàm nói trên được áp dụng cho nhiều đối tượng sinh viên, không chỉ là các học viên đang theo học tại các trường đại học mà còn là các học viên đã và đang công tác tại các đơn vị công an địa phương.

Cơ sở đào tạo đại học thuộc ngành Công an giáo dục quyền con người trong các thông qua các lớp tập huấn, Bộ Công an hằng năm đã giao chỉ tiêu nhiệm vụ và bổ sung kinh phí cho các trường cao đẳng, đại học thuộc CAND mở các lớp tập huấn nhằm cập nhật thông tin về QCN, đáp ứng được nhu cầu trong thực tiễn. Có thể kể đến một số chương trình tập huấn tiêu biểu như: Lớp tập huấn, bồi dưỡng những văn bản pháp luật mới liên quan đến quyền con người trong công tác điều tra của lực lượng Công an nhân dân. Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017); Lớp tập huấn phối hợp với Chương trình hợp tác Châu Á - Australia về phòng, chống buôn bán người tại Việt Nam (AAPTIP); Lớp tập huấn lớp tập huấn bồi dưỡng kỹ năng tham dự phiên tòa cho Điều tra viên Công an các đơn vị địa phương; Công ước của Liên hợp quốc về chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người (Công ước chống tra tấn); ….

Cơ sở đào tạo đại học thuộc ngành Công an giáo dục quyền con người trong các thông qua các hội thảo khoa học, giáo dục quyền con người cho ĐTV trong CAND thông qua các hội thảo khoa học. Khi tổ chức các hội thảo khoa học có liên quan đến nội dung QCN sẽ tạo điều kiện các chuyên gia, diễn giả sẽ trình bày và thảo luận các vấn đề chuyên môn liên quan trực tiếp đến QCN và mối quan hệ giữa QCN và nhiệm vụ của lực lượng ngành Công an. Chủ đề của hội thảo thường là những vấn đề có vướng mắc giữa thực tiễn và lí luận, hoặc những vấn đề quyền con người mới được quy định trong các văn bản pháp luật như: Quy định về nguyên tắc suy đoán vô tội - liên quan đến quyền im lặng; Quy định các biện pháp điều tra đặc biệt - liên quan đến quyền được bảo vệ bí mật riêng tư của cá nhân, Quy định Điều tra viên tham dự phiên toà - liên quan đến quyền được bào chữa trong xét xử; …Sau hội thảo, các kỷ yếu hội thảo cũng được in ấn và trở thành những tài liệu tham khảo sử dụng rộng rãi trong các trường đại học thuộc ngành Công an. Một số ví dụ về các hội thảo điển hình như: Hội thảo "Quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội; thu thập dữ liệu điện tử; ghi âm, ghi hình trong Luật TTHS và những vấn đề đặt ra đối với hoạt động điều tra của lực lượng CAND" được tổ chức vào ngày 20/12/2019 tại Học viện Cảnh sát nhân dân; Hội thảo "Xây dựng kỹ năng tham dự phiên tòa cho Điều tra viên trong Công an nhân dân" được tổ chức vào 18/4/2019; Hội thảo về "Thực thi Công ước của Liên Hợp quốc về chống tra tấn" Hội thảo được tổ chức vào ngày 22/3/2018 do Cục Pháp chế và cải cách hành chính, Tư pháp và Cục Đối ngoại, Bộ Công an và Học viện CSND phối hợp tổ chức; Hội thảo khoa học cấp Bộ với chủ đề “Nội dung, chương trình và tổ chức giảng dạy, nghiên cứu, học tập các môn khoa học pháp lý đáp ứng yêu cầu công tác công an trong tình hình mới” trong đó có đề cập đến nội dung môn học về QCN vào ngày 01/4/2021, tại Trường Đại học An ninh nhân dân; Hội thảo khoa học “Đảm bảo an ninh xã hội, an ninh con người kinh nghiệm của Việt Nam và Quốc tế” diễn ra vào ngày 10/11/2017 do Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM và Học viện Cảnh sát nhân dân phối hợp tổ chức….

Tổ chức lớp tập huấn hay hội thảo, tọa đàm khoa học trong giáo dục quyền con người của các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an  được đánh giá mang tính hiệu quả cao bởi thời gian tổ chức ngắn, các chuyên gia có kinh nghiệm thực tế và lí luận, vấn đề mang ra hội thảo hay đưa vào giảng dạy lớp tập huấn hầu hết là những vấn đề mang tính chất cấp thiết cần có giải pháp ngay để tháo gỡ vướng mắc, khó khăn. Từ những trao đổi của các chuyên gia (có cả chuyên gia nước ngoài) sẽ được tập hợp thành kỷ yếu hội thảo và trở thành tài liệu tuyên truyền giáo dục rất hiệu quả. Ngoài ra, trên đây là những hình thức phương pháp chung mà các cơ sở giáo dục thuộc ngành Công an vận dụng để tuyên truyền giáo dục về QCN.

Trong mỗi hình thức đào tạo, các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an luôn lồng ghép các phương pháp phù hợp vào hoạt động tiếp nhận kiến thức của học viên. Ví dụ như: đối với các hình thức giảng dạy chính khoá thì các học viên có thể tiếp cận, nghiên cứu và tìm hiểu kiến thức về QCN thông qua các phương pháp như: phương pháp thuyết trình; phương pháp giải quyết tình huống. Mỗi phương pháp đều có những thuận lợi và khó khăn riêng trong quá trình áp dụng đối với các điều kiện đào tạo của các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an.

2.2 Những tồn tại, hạn chế về nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người

Bên cạnh những ưu điểm đạt được trong hoạt động giáo dục QCN của các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an cũng tồn tại nhiều hạn chế như sau:

Thứ nhất, hệ thống giáo trình tài liệu có nội dung chuyên sâu về QCN vẫn còn hạn chế

 Nhiều cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an đã thống nhất nội dung giáo trình, chương trình dành riêng cho những vấn đề giáo dục QCN. Tuy nhiên, hệ thống tài liệu giáo trình chuẩn quốc gia về giáo dục QCN vẫn chưa hoàn thiện bài bản, có rất ít tài liệu được chuẩn hóa, có nhiều tài liệu còn mang tính chất nội bộ, việc tiếp cận để có thể tham khảo đối với người học còn khó khăn. Thời lượng nội dung quyền con người trong giáo trình giảng dạy trong các trường CAND do các giảng viên trực tiếp biên soạn nên liều lượng và mức độ của các nội dung về QCN cũng có sự khác nhau nhất định.

Thực trạng cho thấy nhiều tài liệu, thông tin thuộc danh mục bảo vệ bí mật nhà nước, cùng với đặc thù nghề nghiệp của CAND nên học viên trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an không được sử dụng. Ngoài ra, việc sử dụng các tài liệu học tập trực tuyến bị hạn chế do không được sử mạng Internet trong khuôn viên học tập, sinh hoạt. Chính vì vậy các học viên trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an bị hạn chế về mức độ tiếp cận thông tin, kiến thức về quyền con người. Điển hình như, tính đến 4/2021 Thư viện nghiệp vụ Học viện Cảnh sát có 25.4510 đầu sách, trong mạng nội bộ quản lý các đầu sách gõ từ khoá về "Quyền con người" thì xuất hiện chỉ có 104 kết quả chỉ chiếm 0,04% so với tổng số tài liệu có trong thư viện, theo khảo sát chỉ có 58 sách đơn lẻ; 34 bài báo; 2 luận văn của hơn 20 tác giả có chủ đề, nội dung liên quan đến QCN. Còn tại thư viện Học viện An ninh nhân dân thì với 22.872 Đầu sách nhưng tài liệu về quyền con người chỉ có trong con số rất hạn chế là 37 đầu sách, trong đó sách phổ thông là 27 cuốn, khoá luận là 5 cuốn, công trình nghiên cứu khoa học là 4 cuốn, sách nghiệp vụ là 1 cuốn

Thứ hai, thiếu hụt đối với đội ngũ giảng viên có kiến thức chuyên sâu về quyền con người. Những giảng viên thuộc các cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an chưa được đào tạo bài bản, chuyên sâu về lĩnh vực quyền con người. Chủ yếu những kiến thức được tích lũy từ quá trình học pháp luật, nghiệp vụ . Trong quá trình giảng dạy cũng rất ít có những lớp tập huấn bổ sung kiến thức về QCN đối với các giảng viên thuộc các cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an. Bên cạnh đó, thực tiễn đã cho thấy, trong công tác giảng dạy các môn có liên quan đến QCN, giảng viên phải lồng ghép nội dung với những nội dung giảng dạy khác, như các môn luật, Hiến pháp…Như vậy, yêu cầu đối với giảng viên phải có sự hiểu biết rộng và phương pháp phù hợp.

Thứ ba, nội dung giáo dục về QCN còn chưa đầy đủ.

Nhiều nội dung giáo dục QCN trong các cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an cũng chỉ mang tính chất giới thiệu khái quát, sơ lược. Đặc biệt là thiếu hụt đi phần kiến thức nội dung liên quan đến các nguyên tắc, chuẩn mực về quyền con người đã được ghi nhận trong các văn kiện pháp lý quốc tế. Bên cạnh đó, nội dung giảng dạy về QCN thường được tiếp cận theo nghĩa hẹp là các quyền cơ bản của công dân và chưa có nhiều tình huống giảng dạy phong phú. Theo cách đó, vấn đề quyền con người được chứa đựng ở các mức độ khác nhau trong hầu hết các môn học, tuy nhiên người học vẫn thường tiếp cận nó thuần túy như là một nội dung của môn học mà chưa làm nổi bật được các nội dung quyền con người chứa đựng trong đó.

Bên cạnh đó, giáo dục quyền con người trong các cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an vẫn còn sự thận trọng trong cách tuyên truyền, giảng dạy. Do diễn ngôn về chính trị vẫn có sự quan ngại trong việc quyền con người là vấn đề dễ bị nhiều thế lực thù địch lợi dụng để chống phá chế độ nhà nước ta. Chính vì vậy, nội dung, phạm vi đề cập về quyền con người tại các trường CAND có thể bị hạn chế ở những chủ đề ít nhạy cảm về chính trị. Điều này tác động ít nhiều đến việc cập nhật và tính toàn điện trong nội dung, cách tiếp cận giảng dạy quyền con người.

Như vậy, nhiệm vụ đặt ra đối với các nhà nghiên cứu, giảng dạy, học tập QCN là phải làm thế nào để đưa việc giáo dục QCN trong các cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an phát triển tương xứng với vị trí, vai trò và tầm quan trọng của kiến thức pháp luật về QCN.

3 Những vẫn đề đặt ra trong việc xác định nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục QCN trong các cơ sở đào tạo giáo dục đại học thuộc ngành Công an ở Việt Nam.

Thứ nhất, những vấn đề đặt ra khi xác định nội dung giáo dục QCN trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an

Qua phân tích thực trạng cho thấy nội dung giáo dục QCN trong các cở sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra khi nghiên cứu.

Trước hết, những nội dung về QCN được quốc tế thừa nhận, và được Việt Nam ký kết qua các điều ước quốc tế chưa được đưa vào trong các chương trình học trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an.

Hiện nay, các nguyên tắc, chuẩn mực xử sự chung QCN được coi là giá trị chung của văn minh nhân loại được quy định trong Bộ luật quốc tế về QCN, các văn bản pháp luật quốc gia không được quy định trái với các điều ước mà quốc gia đó tham gia. Tuy nhiên, việc đưa các nội dung về QCN vào chương trình giảng dạy trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an chỉ đơn thuần là cung cấp các nội dung kiến thức cơ bản về các nguyên tắc, chuẩn mực đó, chứ không cung cấp sâu về mối liên hệ giữa các nguyên tắc chuẩn mực, ứng xử về QCN được quy định trong các điều ước quốc tế và các văn bản pháp luật quốc gia. Chính những thiếu sót về nội dung này sẽ dẫn đến góc nhìn không sâu sắc về QCN của các học viên trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an. Những kiến thức về luật nhân quyền quốc tế chưa có trong nội dung bài học, thuộc các môn học nằm trong chương trình đào tạo cơ bản cho các học viên Công an. Điển hình như những kiến thức nền tảng như: Việt Nam đã phê chuẩn và gia nhập bảy trong số chín điều ước quốc tế cốt lõi về quyền con người do Liên Hợp quốc và nhiều công ước trên các lĩnh vực cụ thể, chẳng hạn như hệ thống công ước của Tổ chức lao động quốc tế (ILO) và của các cơ quan chuyên môn của Liên Hợp quốc. Các văn kiện quốc tế này xác lập nguyên tắc, chuẩn mực về quyền con người, cơ chế giám sát, nghĩa vụ của quốc gia thành viên. Hay những nội dung cơ bản liên quan đến Bộ luật quốc tế về quyền con người (the International Bill of Human Rights).

Bên cạnh đó, khi truyền tải các nội dung giáo dục QCN tại các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an chưa thực sự được lồng ghép, gắn liền với từng bài học mang lại sự trải nghiệm ý nghĩa thực tiễn cho học viên, từ đó học viên biết cách vận dụng vào trong từng công việc chuyên môn khi ra trường. Chính sự thiếu sót về mối liên hệ giữa nội dung kiến thức về QCN và những kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ đó lại làm giảm đi vai trò của kiến thức về QCN, dẫn đến những sai phạm, xâm phạm QCN đáng tiếc xảy ra trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của mỗi cán bộ, chiến sĩ Công an.

Thứ hai, những vấn đề đặt ra khi xác định phương pháp, hình thức giáo dục QCN trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an

Các sinh viên trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an được đào tạo thông qua 2 hình thức tập trung và không tập trung, do đặc thù của ngành nên không có hình thức đào tạo trực tuyến. Hiện nay, ở một số cở sở giáo dục đại học có triển khai mô hình trực tuyến nhưng không phổ biến, chỉ sử dụng mạng nội bộ mà không sử dụng mạng Internet. Chính vì đặc thù này gây nhiều hạn chế trong quá trình truyền tải kiến thức về QCN. Các học viên trong các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an sẽ không có điều kiện tham gia các cuộc hội thảo quốc tế hình thức trực tuyến từ các chuyên gia về QCN (thường là các chuyên gia nước ngoài).

Qua khảo sát thực trạng cho thấy các cơ sở giáo dục đại học thuộc ngành Công an đã sử dụng đa dạng các phương pháp để tuyên truyền giáo dục QCN đến các học viên như: hình thức tập huấn, hội thảo, tọa đàm, thực tập, thực tế,..tuy nhiên trong mỗi hình thức này, các học viên vẫn còn là người thụ động tiếp nhận kiến thức, không phát huy được tính chủ động, tính phản biện trong mỗi học viên khi tham gia học tập.

Nguyễn Văn Niên