Nội dung, phương pháp giáo dục quyền con người tại Trường THCS Trảng Dài, Biên Hòa, Đồng Nai

Ảnh minh họa. Nguồn: giaoducthoidai.vn

1. Về nội dung:

Nhận thức việc giáo dục quyền con người trong nhà trường có vai trò quan trọng, cần thiết, giúp cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh nhận thức đầy đủ, sâu sắc về các quyền cơ bản của con người, từ đó tạo chuyển biến về hành động, tôn trọng, ứng xử đúng mực, giải quyết các mâu thuẫn trong môi trường học đường, giảm thiểu các xung đột có thể xảy ra, ngăn ngừa, hạn chế các hành vi vi phạm, lạm dụng quyền con người…, thời gian qua, nhà trường đã tổ chức dạy học các nội dung giáo dục quyền con người được quy định trong Chương trình giáo dục phổ thông 2006 (đối với lớp 8,9) và Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (đối với lớp 6,7), nhất là sự chỉ đạo của Sở GDĐT và Phòng GDĐT Biên Hòa tại các văn bản số 2371/SGDĐT-NV1 và văn bản số 601/PGDĐT-PT về việc tăng cường thực hiện Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021-2025. Để công tác giáo dục quyền con người trong nhà trường THCS thật sự hiệu quả, chúng tôi đã thực hiện thường xuyên việc tuyên truyền, giáo dục đối với đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh thông qua các hoạt động, các giờ dạy học cụ thể:

Đối với cán bộ quản lý và giáo viên: Tuyên truyền, giáo dục về các nguyên tắc của quyền con người, đặc biệt là quyền trẻ em trong pháp luật Quốc tế và pháp luật Việt Nam (sự bình đẳng, không phân biệt đối xử, sự tôn trọng nhân phẩm, sự khoan dung, độ lượng...); về các quyền con người cơ bản; về trách nhiệm, nghĩa vụ của nhà trường, các tổ chức đoàn thể trong nhà trường, cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên nhà trường trong việc xây dựng một môi trường giáo dục có sự tôn trọng, bảo vệ quyền con người… với các hình thức đa dạng, phong phú như: lồng ghép trong các buổi sinh hoạt tập thể Hội đồng sư phạm, các buổi sinh hoạt chuyên đề về công tác chính trị tư tưởng, sinh hoạt chuyên môn, các hoạt động lễ, hội, sinh hoạt tập thể…

Đối với học sinh: Giáo dục các kiến thức cơ bản về quyền con người (sự bình đẳng, không phân biệt đối xử, sự khoan dung, tôn trọng và tôn trọng sự khác biệt...); về các các quyền con người của trẻ em đã được pháp luật Quốc tế và pháp luật Việt Nam quy định.

Về nội dung cụ thể, được triển khai thực hiện trong các nhóm bộ môn, hoạt động cụ thể như sau:

a) Tổ chức dạy học lồng ghép nội dung giáo dục quyền con người vào chương trình dạy học trong bộ môn Giáo dục công dân lớp 6-7-8-9, bảo đảm đầy đủ với các địa chỉ cụ thể theo đúng quy định:

- Lớp 6: dạy học lồng ghép trong 03 chủ đề, tại 7 tiết.

+ Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.

+ Quyền cơ bản của trẻ em.

+ Thực hiện quyền trẻ em.

- Lớp 7: dạy học lồng ghép trong 01 bài, tại 3 tiết.

+ Quyền và nghĩa vụ công dân trong gia đình.

- Lớp 8: dạy học lồng ghép trong 04 chủ đề, tại 11 tiết.

+ Quyền và nghĩa vụ công dân trong gia đình.

+ Quyền sở hữu tài sản và nghĩa vụ tôn trọng tài sản của người khác.

+ Quyền khiếu nại, tổ cáo của công dân.

+ Quyền tự do ngôn luận.

- Lớp 9: dạy học lồng ghép trong 04 chủ đề, tại 9 tiết.

+ Quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân.

+ Quyền tự do kinh doanh và nghĩa vụ đóng thuế.

+ Quyền và nghĩa vụ lao động của công dân.

+ Quyền tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội của công dân.

b) Triển khai thực hiện tích hợp giáo dục quyền con người từ các nội dung dạy học có liên quan thuộc các môn học, các hoạt động giáo dục khác trong nhà trường

Mục đích của giáo dục quyền con người là hướng tới sự tôn trọng, các quyền bản của con người, không phân biệt đối xử; phát triển toàn diện cá nhân con người và ý thức tôn trọng con người; thúc đẩy sự hiểu biết, tôn trọng, bình đẳng giới và sự đoàn kết giữa các quốc gia, người bản địa và các nhóm chủng tộc, quốc gia, dân tộc, tôn giáo và ngôn ngữ; khả năng hoạt động một cách có hiệu quả của tất cả mọi người trong một xã hội… Vì vậy, công tác giáo dục quyền con người đối với học sinh lớp 6-7-8-9, ngoài việc thực hiện dạy học lồng ghép trong bộ môn Giáo dục công dân theo quy định, nhà trường còn tiến hành rà soát đối với tất cả các bộ môn, các hoạt động giáo dục, ở từng chương, từng chủ đề, từng bài, từng nội dung kiến thức có liên quan, từ đó xác định địa chỉ và thời lượng phù hợp để tích hợp, mở rộng giáo dục học sinh về các quyền của con người.

Qua rà soát, các bộ môn và hoạt động giáo dục trong chương trình, có thể tích hợp giáo dục quyền con người gồm: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Tiếng Anh, Âm nhạc, Mỹ thuật, Ngoài giờ lên lớp, Trải nghiệm – Hướng nghiệp và các hoạt động Đoàn – Đội… để thông qua việc tổ chức các hoạt động giáo dục, việc dạy học các nội dung kiến thức bộ môn, các văn bản… để tích hợp giáo dục học sinh về quyền con người với các nội dung cụ thể, phù hợp trong từng bài, từng hoạt động giáo dục, đó là:

+ Quyền bình đẳng, được tôn trọng, không kỳ thị, phân biệt đối xử.

+ Quyền được sống tự do; được thể hiện tình yêu đối với quê hương, đất nước; trách nhiệm đấu tranh cho độc lập, tự do của dân tộc, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

+ Quyền được nuôi dưỡng, yêu thương, chăm sóc, bảo vệ sức khỏe, sức lao động, thân thể, tính mạng; quyền được giáo dục, học tập và phát triển trong môi trường xã hội lành mạnh và bền vững.

+ Quyền được sống trong thế giới hòa bình, không có vũ khí hạt nhân…

2. Về phương pháp giáo dục:

Các nội dung giáo dục về quyền con người đối với cấp trung học cơ sở, vốn đã mang tính tiếp cận cụ thể với nhiều khía cạnh trong nội dung của quyền con người. Và, với đặc thù việc giáo dục quyền con người trong nhà trường THCS là dạy học lồng ghép, tích hợp giáo dục trong các bài học, các hoạt động động giáo dục, hội họp… với thời lượng rất ít (chỉ khoảng 03-05 phút), trong tiến trình một tiết hoặc một hoạt động giáo dục. Vì vậy, các nội dung lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người được thiết kế tích hợp ngay trong kế hoạch bài dạy, nội dung hoạt động cụ thể thông qua việc tổ chức bài dạy trên lớp và các bối cảnh hoạt động, sinh hoạt hàng ngày của học sinh, với các phương pháp giáo dục được vận dung theo đặc trưng bộ môn, phù hợp với nội dung giáo dục và nhận thức xã hội của học sinh theo từng độ tuổi, từng lớp học, từng bộ môn, từng hoạt động giáo dục.

Các phương pháp được tổ chức triển khai áp dụng vào giảng dạy lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người tại trường THCS Trảng Dài thường sử dụng gồm: thuyết trình, vấn đáp, thảo luận nhóm, nêu vấn đề, sân khấu hóa, tuyên truyền,… Tuy nhiên, để thực hiện đạt hiệu quả, khi vận dụng vào giảng dạy, tùy đặc thù nội dung bài dạy, hoạt động giáo dục, tùy nội dung quyền con người được lồng ghép hoặc tích hợp giáo dục, và tùy đối tượng cụ thể, để lựa chọn kết hợp nhiều phương pháp hoặc sử dụng độc lập một phương pháp giáo dục nào đó.

Kết hợp phương pháp thuyết trình và vấn đáp. Thuyết trình là một trong các phương pháp thường được nhà trường lựa chọn vận dụng nhằm vừa truyền tải đủ nội dung bài học, vừa lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người một cách nhất quán và hợp lý đến học sinh trong khoảng thời gian ngắn; đồng thời, tùy từng đối tượng học tập, sở thích và nhu cầu của học sinh, giáo viên kết hợp vấn đáp để lôi cuốn học sinh tham gia, tăng cường sự tương tác nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giờ dạy học, nhất là nội dung giáo dục quyền con người.

Phương pháp thảo luận nhóm có nhiều ưu điểm, nhất là việc đổi mới phương pháp dạy học theo Chương trình GDPT 2018 mới, nên được nhà trường lựa chọn vận dụng trong hầu hết các tiết dạy học. Đây là phương pháp mà giáo viên chia lớp thành các nhóm nhỏ (hoặc nhóm lớn), dẫn dắt, nêu vấn đề, hướng dẫn và tổ chức cho các nhóm thảo luận, đưa ra quan điểm, ý tưởng, câu trả lời. Từ đây, giáo viên và học sinh tích cực tương tác, chia sẻ cùng nhau. Học sinh sẽ chủ động trong việc tìm tòi, khám phá kiến thức; tự xây dựng nội dung tranh luận, lắng nghe và phân tích; mạnh dạn trình bày những suy nghĩ, quan điểm, thái độ, nhận thức, trải nghiệm của bản thân. Cũng từ đây, giáo viên có thể tiếp nhận phản hồi của học sinh về nội dung giáo dục, đồng thời nắm bắt suy nghĩ, nhận thức của học sinh về quyền con người, để có sự điều chỉnh, uốn nắn, định hướng kịp thời… góp phần xây dựng tiết học với không khí học tập sôi nổi, thiết thực hơn.

Kết hợp phương pháp nêu vấn đề và thảo luận nhóm, tùy nội dung bài dạy, nội dung lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người, giáo viên chuẩn bị một tình huống, học sinh nghiên cứu, tư duy, thảo luận và trình bày cách giải quyết. Phương pháp này nhằm giúp học sinh biết vận dụng những kiến thức đã được học vào việc xử lý các tình huống cuộc sống thực tế; tự xây dựng kỹ năng phân tích, trình bày quan điểm, lắng nghe và thảo luận; được phát triển, khuyến khích tư duy. Từ đó, học sinh sẽ nắm bắt sâu sắc nội dung về quyền con người được giáo dục lồng ghép, tích hợp trong bài học; có ý thức thực hiện tốt, biết tự bảo vệ mình, tôn trọng và bảo vệ người khác.

Kết hợp phương pháp thuyết trình, nêu vấn đề và sân khấu hóa, căn cứ nội dung bài học, giáo viên xác định tình huống cần giải quyết, giao việc để học sinh nghiên cứu, tư duy, thảo luận và trình bày cách giải quyết bằng cách đóng vai để diễn xuất, giải quyết tình huống. Từ đây học sinh có thể trải nghiệm các biện pháp giải quyết vấn đề và được thực hành đối phó với các tình huống. Từ các mối quan hệ của học sinh, tổ chức cho các em đóng vai, tập giải quyết các tình huống giữa học sinh với học sinh, nhất là các mối quan hệ trên không gian mạng, các tình huống có dấu hiệu lừa đảo hướng đến học sinh, lừa đảo bằng thiết bị công nghệ cao…

Ngoài ra, tùy từng nội dung giáo dục của từng bài, giáo viên nhà trường còn vận dụng các phương pháp như: sử dụng đồ dùng trực quan sinh động (tranh ảnh, bản đồ, biểu đồ…); phương pháp dạy học theo dự án (sưu tầm những tư liệu, tranh ảnh để chuẩn bị thực hiện nội dung bài học).

Phương pháp tuyên truyền, đây cũng là một trong các phương pháp được vận dụng thường xuyên tại nhà trường trong thực hiện nhiẹm vụ giáo dục, nhất là giáo dục lồng ghép, tích hợp quyền con người đến toàn thể cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh, với các hình thức đã dạng, phong phú, hiệu quả: tuyên truyền miệng, dưới dạng các buổi họp, chuyên đề, lễ, hội, sinh hoạt dưới cờ vào thứ Hai hàng tuần…; phát thanh măng non trong các giờ giải lao, sinh hoạt tập thể bằng các nội dung được xây dựng cụ thể, thiết thực; xây dựng các đoạn clip dùng chung cho các khối lớp, gửi đến giáo viên chủ nhiệm lớp, trình chiếu trong các giờ sinh hoạt lớp, hoạt động ngoại khóa; tuyên truyền bằng trực quan như: vẽ tranh về các nội dung liên quan quyền con người, biểu diễn văn nghệ (ca, múa, diễn kịch…); tuyên truyền bằng các băng rôn, pano, apphich… liên quan quyền con người để gửi những thông điệp giáo dục quyền con người đến học sinh…

3. Những thuận lợi, khó khăn:

a) Thuận lợi:

- Các cơ quan quản lý nhà nước đã ban hành một số văn bản là cơ sở pháp lý để thực hiện công tác giáo dục quyền con người trong nhà trường THCS với các gợi ý về địa chỉ lồng ghép khá rõ ràng, cụ thể trong bộ môn Giáo dục công dân đối với từng khối lớp.

- Ngành giáo dục tỉnh Đồng Nai và thành phố Biên Hòa rất quan tâm, thường xuyên hướng dẫn, hỗ trợ, hằng năm có kiểm tra, rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục quyền con người tại các trường THCS trên địa bàn.

- Hầu hết cán bộ quản lý, giáo viên nhà trường đều nhiệt tình, trách nhiệm, chịu khó tìm hiểu, tự học tập, cập nhật, bổ sung kiến thức và giảng dạy hiệu quả.

- Thời đại công nghệ thông tin phát triển mạnh, chuyển đổi số…, tạo điều kiện để giáo viên và học sinh có thêm nhiều kênh để tìm kiếm thông tin về quyền con người, nhằm bổ trợ cho nội dung bài giảng, bài học của mình.

- Đa số cha mẹ học sinh nhà trường tích cực hỗ trợ, phối hợp chặt chẽ với giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm lớp, các tổ chức đoàn thể nhà trường trong việc tăng cường giáo dục học sinh.

b) Khó khăn:

- Tài liệu và học liệu chính thống để phục vụ cho công tác giáo dục quyền con người trong nhà trường còn ít.

- Cán bộ quản lý và giáo viên chưa được học tập, tập huấn chuyên sâu về công tác giáo dục quyền con người trong nhà trường THCS.

- Kiến thức về quyền con người tuy đã được giới thiệu dạy học trong bộ môn Giáo dục công dân, nhưng chỉ là “lồng ghép” với thời lượng rất ít (khoảng 3-5 phút) nên nhiều cha mẹ HS và HS còn chú trọng nhiều đến các môn học và các phần kiến thức chính của bộ môn như: Ngữ văn, Toán, Tiếng Anh, KHTN…

- Có thể nói, nội dung giáo về quyền con người được thể hiện phổ quát trong các hoạt động giảng dạy và giáo dục của nhà trường, nhất là có thể hiện tích hợp giáo dục trong các bộ môn như: Ngữ văn, Tiếng Anh, Lịch sử - Địa lý, Âm nhạc, Mỹ thuật và các hoạt động giáo dục như: Ngoài giờ lên lớp, Trải nhiệm – hướng nghiệp, hoạt động Đoàn – Đội…, nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể về cách thức tổ chức thực hiện, là khó khăn lớn đối với cán bộ quản lý và giáo viên trong quá trình tổ chức thực hiện và soạn – giảng.

- Nhận thức của một bộ phận cha mẹ học sinh và học sinh chưa thật sâu sắc, tâm huyết về quyền con người và vai trò của việc giáo dục quyền con người đối với học sinh.

4. Giải pháp đã thực hiện:

Nhận thức sâu sắc về vai trò, giá trị, tầm quan trọng của việc giáo dục quyền con người trong nhà trường, thời gian qua, trường THCS Trảng Dài đã xác định và triển khai thực hiện một số biện pháp cụ thể nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục lồng ghép, tích hợp quyền con người trong nhà trường.

Quan tâm thực hiện có hiệu quả việc tuyên truyền, quán triệt, tổ chức thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các văn bản chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, của tỉnh, thành phố và của ngành về công tác giáo dục quyền con người trong nhà trường THCS. Từ đó, giúp cán bộ quản lý, giáo viên nhà trường có nhận thức đúng đắn, sâu sắc về quyền con người, tạo chuyển biến trong hành vi, tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm tòi sáng tạo, tự học tập, trang bị thêm kiến thức về nội dung và phương pháp giảng dạy để thực hiện có hiệu quả việc lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người trong bộ môn, trong các hoạt động giáo dục, trong thực hiện nhiệm vụ được phân công phụ trách.

Tổ chức dạy học lồng ghép nội dung giáo dục quyền con người trong bộ môn Giáo dục công dân tại nhà trường, bảo đảm nghiêm túc, đầy đủ, đúng quy định.

Thường xuyên rà soát, xác định các nội dung cần thực hiện giảng dạy lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người ở các khối lớp thuộc các bộ môn, các hoạt động giáo dục cụ thể. Từ đó, chủ động nghiên cứu, hướng dẫn và tổ chức các hoạt động, việc giảng dạy có tích hợp giáo dục quyền con người đến toàn thể cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh nhà trường.

Xây dựng và triển khai thực hiện chuyên đề về nâng cao chất lượng giáo dục lồng ghép quyền con người trong bộ môn Giáo dục công dân và các bộ môn có liên quan.

Chủ động cập nhật các thông tin chính thống về dạy học quyền con người trong nhà trường để kịp thời triển khai thực hiện có hiệu quả. Đồng thời, quan tâm, tạo điều kiện hỗ trợ cán bộ quản lý, giáo viên nhà trường tham gia các lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức về quyền con người, việc giảng dạy lồng ghép quyền con người trong các môn học.

Thường xuyên hỗ trợ giáo viên nghiên cứu, sáng tạo đồ dùng, tranh ảnh, thiết bị, ứng dụng công nghệ thông tin vào các hoạt động giảng dạy lồng ghép quyền con người trong các tiết học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn và chất lượng công tác giáo dục quyền con người trong nhà trường.

Coi trọng việc giáo dục quyền con người lồng ghép trong các hoạt động tập thể: các hội thi, lễ hội, các buổi sinh hoạt dưới cờ vào thứ Hai hàng tuần dưới các hình thức như: sân khấu hóa, nói chuyện chuyên đề, tuyên truyền, giảng giải, nhắc nhở thường xuyên, nhất là các nội dung về tinh thần cảnh giác, tự bảo vệ bản thân, chấp hành pháp luật, tôn trọng người khác, ứng xử văn minh, nói “không” với bạo lực học đường, ma túy và các tệ nạn xã hội trong trường học…

5. Kiến nghị:

Nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục quyền con người trong trường THCS, Ban giám hiệu trường THCS Trảng Dài kính đề nghị:

- Bộ Giáo dục và Đào tạo nghiên cứu hướng dẫn cụ thể về việc dạy học lồng ghép các nội dung giáo dục quyền con người trong các bộ môn khác có liên quan (ngoài bộ môn Giáo dục công dân như hiện tại); xây dựng, biên soạn thêm các tài liệu hỗ trợ giảng dạy về quyền con người, cấp phát về các trường nhằm hỗ trợ, nâng cao hiệu quả công tác giảng dạy, giáo dục quyền con người trong các nhà trường.

- Sở Giáo dục và Đào tạo quan tâm, tổ chức thêm các cuộc Hội thảo, các lớp tập huấn, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức về quyền con người và việc dạy học lồng ghép, tích hợp giáo dục quyền con người đối với cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên các trường THCS. Đồng thời, có định hướng tuyên truyền nâng cao nhận thức trong toàn xã hội về ý nghĩa và tầm quan trọng của quyền con người và việc dạy học quyền con người trong các nhà trường.

Tăng cường hỗ trợ về cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ giảng dạy quyền con người trong các nhà trường, nhất là việc xây dựng trang Web về giáo dục quyền con người, làm nguồn nghiên cứu, tham khảo chính thống phục vụ nhu cầu truy cập thông tin của cán bộ quản lý giáo dục, giáo viên và học sinh.

Tóm lại, giáo dục quyền con người là nhiệm vụ quan trọng nhằm bảo đảm tất cả các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa, tự do, công bằng, bình đẳng và thống nhất với quyền công dân. Nhiệm vụ này phải được thực hiện hiệu quả bắt đầu từ các nhà trường, nhất là trường THCS với đối tượng học sinh đang ở lứa tuổi thiếu niên – một giai đoạn khó khăn, phức tạp về tâm sinh lý trong quá trình phát triển. Việc giúp học sinh nhận thức đúng đắn về các quyền cơ bản của con người, các em có ý thức tự bảo vệ quyền của bản thân, biết bảo vệ và tôn trọng quyền của người khác, sẽ có những tác động tích cực vào việc giáo dục và hình thành các thế hệ học sinh, thanh niên, công dân hiện đại, có tri thức, có tâm hồn, có lối ứng xử văn minh, bảo đảm mục tiêu tổng quát về giáo dục quyền con người mà Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định: Phát huy tối đa nhân tố con người, coi con người là trung tâm, chủ thể, nguồn lực quan trọng nhất và mục tiêu của sự phát triển …. Tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân./.

Phạm Thị Hải Anh,

Hiệu trưởng Trường THCS Trảng Dài, Biên Hòa, Đồng Nai