Giáo dục quyền con người ở Trường Đại học Hà Tĩnh

Ảnh minh họa. Nguồn: poi.htu.edu.vn

ĐẶT VẤN ĐỀ

Đảm bảo quyền con người (QCN), quyền công dân là một trong những yêu cầu căn bản đối với một xã hội dân chủ, văn minh. Tư tưởng về QCN đã hình thành từ rất sớm trong lịch sử nhân loại; nhưng không phải trong bất cứ hình thái kinh tế - xã hội nào, trong bất cứ kiểu nhà nước nào nó cũng tồn tại và được thừa nhận một cách đầy đủ. Vì thế, QCN là một phạm trù lịch sử và là kết quả của cuộc đấu tranh không ngừng của toàn nhân loại vươn tới lý tưởng giải phóng hoàn toàn con người, xây dựng một xã hội thật sự dân chủ, công bằng, nhân đạo.

Nước ta đang trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc giáo dục QCN, quyền công dân luôn được Đảng và Nhà nước dành mối quan tâm đặc biệt, nhằm làm cho Việt Nam sớm hội nhập với thế giới và khu vực, góp phần xây dựng nền văn hóa QCN toàn cầu. Đảng và Nhà nước ta cho rằng QCN là giá trị cao quý nhất của nhân loại, là mục tiêu phấn đấu của mọi quốc gia, dân tộc trên thế giới. Công cuộc đổi mới hiện nay ở nước ta chính là sự tiếp nối các giai đoạn cách mạng trước đây trong việc bảo vệ và phát triển QCN, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.

Đảng, Nhà nước ta chủ trương: “Cần phải tiếp nhận có chọn lọc những giá trị chung của nhân loại trên cơ sở những điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước; ngăn ngừa những kẻ xấu lợi dụng quyền con người, dân chủ để can thiệp vào công việc nội bộ, vào chủ quyền quốc gia”¹. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã khẳng định: “...con người là trung tâm của chiến lược phát triển; phải gắn quyền con người với quyền và lợi ích của dân tộc, đất nước và quyền làm chủ của nhân dân”². Điều 2, Hiến pháp năm 2013 quy định “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân”³. Như vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định rõ việc bảo đảm QCN, quyền công dân là mục tiêu, động lực của sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Tuy nhiên, thời gian qua, một số nước phương Tây luôn lợi dụng vấn đề QCN để xuyên tạc sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa, can thiệp vào công việc nội bộ nước khác, trong đó có Việt Nam. Mặt khác, một bộ phận không nhỏ dân chúng do thiếu nhận thức đầy đủ, do thiếu thông tin nên đã hiểu sai bản chất của nhà nước ta, hiểu sai lệch tình hình QCN ở nước ta. Trước tình hình đó, tăng cường hoạt động giáo dục QCN trong hệ thống nhà trường ở nước ta hiện nay giúp cho thế hệ trẻ hiểu rõ tầm quan trọng của QCN cũng như quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về QCN trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân lại càng trở nên bức thiết.

1. Giáo dục quyền con người ở Trường Đại học Hà Tĩnh thời gian qua

Quyết định số 1309/QĐ-TTg ngày 05 tháng 9 năm 2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân” xác định: “Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục quyền con người nhằm tạo sự chuyển biến trong nhận thức của người học, của đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục về tầm quan trọng, ý thức tự bảo vệ các quyền của bản thân, tôn trọng nhân phẩm, các quyền và tự do của người khác, ý thức về trách nhiệm, nghĩa vụ của công dân đối với nhà nước và xã hội, góp phần phát triển toàn diện con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững của đất nước...; đến năm 2025, 100% các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân tổ chức giáo dục quyền con người cho người học...”⁴.

Trên thực tế, giáo dục QCN, xét ở góc độ nhất định, từ lâu đã được thực hiện trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam, dưới hình thức giáo dục đạo đức công dân trong chương trình phổ thông và trong các môn pháp luật ở bậc đại học. Nếu như giáo dục QCN ở cấp độ phổ thông nhằm hình thành nhân cách, nhận thức và thái độ hành xử đúng đắn cho các công dân trẻ trong các vấn đề về QCN, cả ở hiện tại và trong tương lai, thì mục tiêu của giáo dục QCN ở cấp độ đại học, nhất là các trường chuyên Luật là để đào tạo các chuyên gia trên lĩnh vực này. Sự khác biệt về mục tiêu dẫn đến sự khác biệt về nội dung và phương pháp tổ chức. Ở hầu hết quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, giáo dục QCN không hiện diện trong chương trình giảng dạy của tất cả các trường đại học; tuy nhiên, một khi đã được đưa vào một trường đại học nào đó, nội dung của giáo dục QCN có tính chất rất chuyên sâu.

Trường Đại học Hà Tĩnh được thành lập theo Quyết định số 318/QĐ-TTg ngày 19/3/2007 của Thủ tướng Chính phủ. Là một trường đại học địa phương, với sứ mệnh là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, của khu vực Bắc Trung bộ và cả nước, góp phần đào tạo nguồn nhân lực cho nước bạn Lào, thời gian qua Trường Đại học Hà Tĩnh đã đạt được nhiều thành tích trong công tác đào tạo. Thương hiệu, vị thế của nhà trường không những được khẳng định trong phạm vi quốc gia mà còn được ghi nhận ở các nước trong khu vực Đông Nam Á. Hiện nay Trường đang đào tạo 23 mã ngành thuộc các lĩnh vực Kinh tế, Công nghệ thông tin, Xây dựng, Chính trị, Luật, Nông nghiệp, Sư phạm, Ngoại ngữ...⁵

Thực hiện Quyết định số 1309/QĐ-TTg, trong những năm qua, hoạt động giáo dục QCN ở Trường Đại học hà Tĩnh đã được chú trọng và đạt được những kết quả đáng kể. Tương tự như ở nhiều trường đại học khác ở Việt Nam, các nội dung về QCN hiện được nghiên cứu, giảng dạy ở Trường Đại học Hà Tĩnh chủ yếu tập trung trong chương trình đào tạo ngành Luật và được lồng ghép trong chương trình đào tạo của các ngành khác, cụ thể như sau:

Đối với Chương trình đào tạo Cử nhân Luật

Hiện nay ở Việt Nam, trong các cơ sở đào tạo cử nhân Luật, ngoại trừ hai cơ sở là Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh và Trường Đại học Luật - Đại học quốc gia Hà Nội có một học phần riêng về QCN, ở các cơ sở khác, sinh viên hiện mới được nghiên cứu các nội dung về QCN lồng ghép trong chương trình học của một số ngành luật có liên quan, mà chủ yếu là Luật Quốc tế, Luật Hiến pháp Việt Nam, Luật Hiến pháp nước ngoài...⁶.  Tại trường Đại học Luật - Đại học quốc gia Hà Nội, hai học phần “Lý luận về quyền con người” và “Bảo vệ quyền con người bằng hệ thống tư pháp hình sự” bắt đầu được đưa vào giảng dạy từ tháng 01 năm 2008 cho sinh viên năm thứ tư chuyên ngành Lý luận - Hiến pháp và chuyên ngành Tư pháp hình sự với thời lượng là 30 tiết/học phần⁷.

Trong các học phần Luật Hiến pháp Việt Nam, Luật Hiến pháp nước ngoài của các cơ sở đào tạo luật, QCN, quyền của công dân được nghiên cứu như một chế định của hiến pháp⁸. Mặc dù về dung lượng có phần nhiều hơn so với trong giáo trình Luật Quốc tế, song về cách tiếp cận, các môn học này đều dừng lại việc xem xét các quyền công dân của một quốc gia, gắn với một nhà nước cụ thể.

Ngoài các môn học kể trên, ở các cơ sở đào tạo luật, vấn đề QCN còn được đề cập đến thông qua các nội dung về quyền công dân ở trong một số ngành luật khác, cụ thể như trong Luật Dân sự (quyền nhân thân, quyền tài sản, tự do hợp đồng...), Luật Thương mại (quyền tự do kinh doanh, bình đẳng trong hoạt động kinh doanh...), Luật Hành chính (quan hệ giữa nhà nước và công dân...), Luật Hình sự và Tố tụng hình sự (các quyền tố tụng, đặc biệt là các quyền của bị can, bị cáo...)⁹.

Ở Trường Đại học Hà Tĩnh, nội dung QCN được thiết kế khác nhau cho các chương trình đào tạo khác nhau.

Chương trình đào tạo Cử nhân Luật của Trường Đại học Hà Tĩnh hiện nay được xây dựng trên cơ sở tiếp cận chương trình đào tạo của các trường đại học hàng đầu về chuyên ngành luật ở Việt Nam, như trường Đại học Luật Hà Nội, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội và chương trình đào tạo cử nhân Luật của một số trường đại học tiên tiến ở nước ngoài như Đại học Sydney, Australia; Đại học Nairobi, Kenya… Trong chương trình đào tạo của các trường này, nội dung QCN có một dung lượng đáng kể, được phân bổ ở nhiều học phần khác nhau. Tuy nhiên, do điều kiện đặc thù nên trong chương trình đào tạo cử nhân Luật của Trường Đại học Hà Tĩnh vẫn chưa có học phần riêng về QCN. Theo đó, vấn đề QCN chỉ được bố trí lồng ghép trong chương trình các học phần Luật Hiến pháp, Luật Quốc tế, Luật Hành chính, Luật Dân sự, Luật Hình sự, Luật Thương mại, Luật Đất đai… Nội dung lồng ghép QCN trong các học phần này cũng chỉ dừng lại ở việc giới thiệu và phân tích các QCN cơ bản theo Hiến pháp, các QCN gắn liền với từng lĩnh vực cụ thể như: quyền tài sản, quyền nhân thân (Luật Dân sự), quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội (Luật Hành chính), quyền tự do kinh doanh (Luật Thương mại), quyền tự do hôn nhân (Luật Hôn nhân và gia đình), quyền được đảm bảo an toàn về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản... (Luật Hình sự)...¹⁰

Đối với Chương trình đào tạo các chuyên ngành khác

Ngành Giáo dục Chính trị và Chính trị học: trong chương trình đào tạo có thiết kế một số học phần về nhà nước và pháp luật, bao gồm Lý luận về nhà nước và pháp luật, Pháp luật Việt Nam, Chuyên đề pháp luật. So với chương trình đào tạo các ngành khác, dung lượng kiến thức về nhà nước và pháp luật của hai chuyên ngành đào tạo này có nhiều hơn đáng kể và mang tính chuyên sâu. Tuy vậy, nội dung QCN trong các học phần này còn rất mờ nhạt, chủ yếu tập trung vào một số nội dung cơ bản trong học phần Lý luận về nhà nước và pháp luật (phần quan hệ pháp luật, vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý), nội dung QCN, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong chương Luật Hiến pháp của học phần Pháp luật Việt Nam¹¹.

Đối với Chương trình đào tạo tất cả các ngành học còn lại, chỉ có duy nhất một học phần Pháp luật đại cương giới thiệu khái quát về nhà nước, pháp luật và một số ngành luật cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Nội dung QCN cũng chỉ được lồng ghép hạn hẹp trong Chương Luật Hiến pháp dưới dạng giới thiệu tổng quan về QCN, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân¹².

Từ những thông tin trên, có thể nhận xét rằng giáo dục QCN đã có tiền đề khá tốt trong giáo dục đại học ở Việt Nam nói chung và trường Đại học Hà Tĩnh nói riêng, bởi lẽ vấn đề QCN đã được đưa vào chương trình giảng dạy của các chuyên ngành Luật, Chính trị và lồng ghép trong Chương trình đào tạo các chuyên ngành khác tương tự như ở nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đáng kể như đã chỉ ra trên đây, giáo dục QCN ở Trường Đại học Hà Tĩnh vẫn còn những hạn chế sau đây:

Thứ nhất, dung lượng kiến thức về QCN trong chương trình đào tạo kể cả Chương trình đào tạo Cử nhân Luật còn quá ít, chưa tương xứng với nhu cầu của đối tượng đào tạo; kết cấu môn học còn có nhiều điểm bất hợp lý. Nội dung QCN chỉ được đề cập đến trong các học phần cũng chỉ mang tính giới thiệu các quyền cơ bản của con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân do luật định mà chưa đề cập đến tính phổ quát về QCN, chưa có tính chuyên sâu. Trong khi đó, nghiên cứu về QCN sẽ là hời hợt nếu chỉ dừng lại ở việc giới thiệu các quyền cụ thể mà chưa có nhận thức đúng đắn về bản chất, nguồn gốc, giá trị nhân văn của QCN. Bởi vậy cần có sự nghiên cứu mang tính hệ thống từ lý luận đến thực tiễn, từ pháp luật quốc tế đến pháp luật quốc gia và việc thực hiện các quyền này trong thực tế như một yêu cầu không thể thiếu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Thứ hai, thiếu đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên sâu về QCN. Đây chính là lý do cơ bản Trường Đại học Hà Tĩnh đã không đưa các học phần chuyên sâu về QCN vào Chương trình đào tạo, kể cả Chương trình đào tạo Cử nhân Luật, Giáo dục Chính trị, Chính trị học. Bên cạnh đó, hiểu biết và phương pháp giảng dạy về QCN của giảng viên còn nhiều điểm hạn chế. Về khía cạnh kiến thức chuyên môn, tất cả giảng viên chuyên ngành Luật ở Trường Đại học Hà Tĩnh đều chưa được đào tạo hay nghiên cứu chuyên sâu về QCN. Đa số giảng viên pháp luật tốt nghiệp chuyên ngành Luật ở các cơ sở giáo dục đại học trong nước như Đại học Luật Hà Nội, Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội... Điều này không chỉ là thực trạng riêng của Trường Đại học Hà Tĩnh mà đây có thể xem là thực trạng chung của các trường đại học ở Việt Nam. Ngay cả các cơ sở đào tạo Luật hàng đầu ở Việt Nam hiện nay vẫn thiếu trầm trọng đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn sâu về lĩnh vực QCN. Tình trạng đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giáo dục QCN trong các cơ sở giáo dục đại học.

Thứ ba, hình thức và phương pháp giáo dục QCN chưa thật sự hiệu quả: hiện nay ở Trường Đại học Hà Tĩnh, hoạt động giáo dục pháp luật nói chung và giáo dục QCN nói riêng chủ yếu được thực hiện trong giờ dạy chính khóa và tuần sinh hoạt công dân vào mỗi đầu khóa học, năm học. Ngoài ra, các hình thức giáo dục pháp luật ngoại khóa cũng đã được thực hiện nhưng không đáng kể, như tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật, tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề về pháp luật. Tuy nhiên, các hoạt động giáo dục ngoại khóa không được tổ chức thường xuyên mà chỉ mang tính thời vụ và cũng chỉ tập trung vào một số nội dung truyền thống như pháp luật về trật tự an toàn giao thông, pháp luật về dân chủ cơ sở... mà chưa có các hoạt động ngoại khóa dành riêng cho giáo dục QCN. Mặt khác, hơn bất kỳ môn khoa học xã hội nào khác, giáo dục QCN đòi hỏi giảng viên cần áp dụng phương pháp giảng dạy đặc thù - phương pháp giáo dục cùng tham gia (participatory teaching methods), trong khi các các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam nói chung và ở Trường Đại học Hà Tĩnh nói riêng tuy thời gian gần đây đã có những thay đổi nhất định phương pháp giảng dạy theo chuẩn CDIO nhưng trong thực tế vẫn áp dụng phổ biến phương pháp giảng dạy truyền thống còn gọi là phương pháp giáo dục áp đặt (banking education). Phương pháp sử dụng chủ yếu là thuyết giảng, thiếu vắng các giáo cụ trực quan như bảng biểu, sơ đồ, hình ảnh... nên chưa thực sự thu hút người nghe. Phương pháp tranh luận chưa được chú trọng áp dụng, Phương pháp đưa người học vào hoạt động để tập dượt, rèn luyện hành vi pháp luật còn ít, cách thức tổ chức thiếu khoa học nên một số sinh viên tích cực, mạnh dạn tham gia, còn những em nhút nhát, tự ti hoặc những em lười biếng hầu như không tham gia dẫn đến tác dụng không đồng đều giữa các sinh viên.Việc sử dụng phương pháp giáo dục truyền thống làm giảm một cách đáng kể hiệu quả của hoạt đông giáo dục nói chung, hoạt động giáo dục QCN nói riêng vì phương pháp giảng dạy truyền thống thông thường biến các tiết học về QCN thành các buổi thuyết giảng một chiều, khô cứng về đạo đức và luân lý.

Thứ tư, nguồn học liệu và tài liệu tham khảo thiếu thốn. Ở Trường Đại học Hà Tĩnh gần như không có nguồn tài liệu về QCN. Hầu hết các giảng viên khi tiếp cận, nghiên cứu, giảng dạy về QCN đều phải tự tìm kiếm nguồn tài liệu để phục vụ cho công việc. Hơn nữa, QCN chưa được xem là nội dung cơ bản, quan trọng trong chương trình đào tạo, vì vậy giảng viên cũng chưa thực sự chú trọng tìm kiếm nguồn tài liệu hoặc tập trung nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực này. Ngay cả trong số các cơ sở đào tạo đại học có giảng dạy về QCN, hiện chỉ có vài cơ sở có tài liệu tham khảo về lĩnh vực này, tuy nhiên số lượng cũng rất hạn chế. Thư viện có nguồn tài liệu phong phú nhất về QCN ở Việt Nam hiện thuộc Viện Quyền con người, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và mang bản chất là thư viện nội bộ, không phải là thư viện ‘mở’, nên việc tiếp cận để tham khảo tài liệu không thuận tiện. Vấn đề về tư liệu có thể coi là trở ngại lớn nhất không chỉ với hoạt động nghiên cứu, mà còn với hoạt động giảng dạy về QCN ở các trường đại học của Việt Nam hiện nay. Bởi lẽ, khác với giáo dục phổ thông, ở cấp giáo dục đại học, tài liệu tham khảo không chỉ cần thiết với giảng viên mà còn không thể thiếu với học viên. Hoạt động giáo dục nói chung, giáo dục QCN nói riêng muốn đạt được kết quả cao đòi hỏi người dạy và người học phải được cung cấp các tài liệu tham khảo và công cụ giảng dạy, học tập thích hợp. Xét giáo dục QCN ở nhiều nước trên thế giới, ngoài giáo trình, giảng viên được cung cấp thêm các sách chuyên khảo, sách hướng dẫn về giảng dạy QCN và các loại giáo cụ đặc thù như bộ tranh tìm hiểu về các QCN, băng đĩa phim hoạt hình về QCN... Trong khi đó, các yếu tố này hiện chưa có điều kiện đáp ứng trong bối cảnh của Việt Nam. 

2. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục QCN ở Trường Đại học Hà Tĩnh và các trường đại học ở Việt Nam trong thời gian tới

Tương tự như các quốc gia khác trên thế giới, giáo dục QCN đã và đang thực hiện ở cả trong và ngoài hệ thống nhà trường ở Việt Nam. Đây là một tiền đề quan trọng cho việc thúc đẩy hoạt động giáo dục QCN ở Việt Nam trong thời gian tới. Nhà trường là môi trường thuận lợi nhất để thực hiện công tác giáo dục về QCN. Tuy nhiên, như đã phân tích trên đây, có thể thấy so với mặt bằng chung trên thế giới, phạm vi và trình độ giáo dục QCN ở Việt Nam vẫn còn ở mức thấp, Trường Đại học Hà Tĩnh cũng không phải là ngoại lệ. Vì vậy trong thời gian tới, để tăng cường giáo dục QCN ở Trường Đại học Hà Tĩnh nói riêng, ở các cơ sở đào tạo đại học ở Việt Nam nói chung, cần chú trọng một số vấn đề sau:

Về nhận thức: phải thống nhất quan điểm xem hoạt động giáo dục QCN cho sinh viên là hoạt động quan trọng, là một bộ phận không thể thiếu của quá trình giáo dục đào tạo trong các nhà trường. Vì vậy, hoạt động giáo dục QCN là trách nhiệm của cấp ủy, nhà trường, các ngành và của toàn xã hội, không phó thác trách nhiệm này cho một nhóm đối tượng là các cơ sở đào tạo chuyên ngành Luật, Chính trị... và đội ngũ giảng viên pháp luật. Cần xem nội dung giáo dục QCN là một phần bắt buộc trong chương trình đào tạo của các tất cả Chương trình đào tạo đại học, mà trước hết là nội dung quan trọng trong Chương trình đào tạo cử nhân Luật, Giáo dục Chính trị, Chính trị học. Bởi vậy, các cấp ủy Đảng, Ban Giám hiệu và các đơn vị có liên quan tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện tốt công tác giáo dục QCN trong nhà trường.

Về nội dung giáo dục QCN trong chương trình đào tạo: đối với các Chương trình đào tạo chuyên ngành Luật, Giáo dục Chính trị, Chính trị học cần xác định đúng vị trí, vai trò của giáo dục QCN trong chương trình đào tạo để từ đó xây dựng, bổ sung các học phần về QCN phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Ngoài các học phần cơ bản như Lý luận, Pháp luật về QCN, cần bổ sung thêm nhiều học phần khác liên quan đến QCN như Pháp luật quốc tế về QCN hoặc các học phần chuyên sâu về QCN phù hợp với chuyên ngành đào tạo và đối tượng ngành nghề. Đối với các Chương trình đào tạo không chuyên Luật, cần tăng cường thời lượng các nội dung về giáo dục QCN trong các học phần pháp luật chung hoặc lồng ghép vào các học phần có liên quan một cách khoa học. Cần xem giáo dục QCN là một nội dung quan trọng không thể thiếu trong chương trình đào tạo, có tiêu chí về việc kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục QCN một cách hiệu quả.

Ngoài chương trình dào tạo chính khóa, cần đưa nội dung QCN lồng ghép vào các hoạt động giáo dục ngoại khóa, xem đây là nội dung bắt buộc khi tổ chức các hoạt động giáo dục ngoại khóa cho sinh viên.

Về đội ngũ giảng viên: cần đào tạo, bồi dưỡng và bổ sung đội ngũ giảng viên pháp luật có kiến thức chuyên sâu về QCN đáp ứng đủ điều kiện chuyên môn theo quy định chuẩn giảng viên hiện hành. Đồng thời phải tăng cường bồi dưỡng, tập huấn, cập nhật kiến thức về QCN, nâng cao ý thức pháp luật cho đội ngũ giảng viên để họ có khả năng cập nhật, phân tích, đánh giá những quy định pháp luật mới, áp dụng vào công tác giảng dạy có sức thuyết phục, hiệu quả hơn. Việc được tập huấn, bồi dưỡng, đào tạo nâng cao trình độ, cập nhật kiến thức thường xuyên giúp đội ngũ giảng viên có khả năng cập nhật, nắm bắt, phân tích các quy định pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia về QCN cũng như những thay đổi trong quan điểm, nhận thức và quy định cụ thể của pháp luật về QCN phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội quốc tế, khu vực và trong nước. Cần tạo mọi điều kiện tốt nhất để đội ngũ giảng viên được tham gia đầy đủ vào các đợt tập huấn được phối hợp giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với Viện Quyền con người của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các trung tâm nghiên cứu, các chuyên gia và các nhà khoa học đầu ngành trong và ngoài nước về QCN. Đây là kênh ngắn nhất, nhanh nhất để bồi dưỡng bổ sung, nâng cao kiến thức và kỹ năng giáo dục QCN cho đội ngũ giảng viên ở Trường Đại học Hà Tĩnh nói riêng và trong các cơ sở giáo dục đại học nói chung.

Về hình thức, phương pháp giáo dục QCN: cần đa dạng hóa hình thức giáo dục QCN. Ngoài những hình thức phổ biến như hiện nay, cần thiết kế các hình thức đa dạng, phong phú hơn. Có thể thiết kế các hình thức giáo dục QCN thông qua tổ chức các sân chơi lành mạnh cho sinh viên. Bằng hình thức này, giảng viên có thể giúp sinh viên tìm hiểu một vấn đề liên quan đến pháp luật về QCN hoặc rèn luyện năng lực giải quyết tình huống pháp luật về QCN thông qua các chương trình vui chơi trí tuệ. Tổ chức các cuộc thi viết bài luận và thi nghệ thuật trong đó sử dụng các kỹ năng sáng tạo để xây dựng các tác phẩm có lồng ghép nội dung QCN. Tổ chức lấy ý kiến sinh viên khi nhà nước trưng cầu ý kiến cho các dự thảo văn bản pháp luật có liên quan đến QCN...

Cần đổi mới phương pháp giáo dục QCN trước hết từ các giờ học trên lớp. Cần kết hợp hài hòa giữa dạy học theo lớp với dạy học theo nhóm và thực hành bằng hình thức viết bài luận hoặc nghiên cứu thực trạng thực hiện pháp luật về QCN. Kết hợp hài hòa giữa học ở trường với học ngoài xã hội. Cần coi trọng thực hành, tránh lối truyền đạt thiên về lý thuyết khô khan, xa rời thực tế, phải xuất phát từ thực tế cuộc sống và vốn sống của sinh viên, những vấn đề các em gặp phải trong thực hiện pháp luật về QCN... Cần tăng cường áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực, chú ý đến chuẩn thái độ và khả năng đặt vấn đề, giải quyết vấn đề ngay trong quá trình học tập, trên cơ sở tiếp cận những tình huống pháp luật về QCN thường gặp trong đời sống hàng ngày. Phương pháp giảng dạy tích cực sẽ giúp học sinh, sinh viên thể hiện trạng thái mong muốn tìm hiểu, khám phá các ẩn số từ những bài tập tình huống pháp luật, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm kiến thức và vận dụng kiến thức đã khám phá vào cuộc sống.

Song song với việc đổi mới phương pháp, cần đổi mới các biện pháp kiểm tra, đánh giá việc học tập, áp dụng điều đã học vào cuộc sống hàng ngày là điều quan trọng. Đánh giá học sinh, sinh viên nên thông qua năng lực hoạt động của người học, tôn trọng ý kiến thảo luận, báo cáo những nội dung hoạt động thực tế, đề tài nhỏ, các dự án, xây dựng tình huống pháp luật, bài viết về suy nghĩ của học sinh, sinh viên đối với những câu chuyện, hình ảnh, thước phim được giáo viên sử dụng dạy học trên lớp hoặc kết quả xử lý tình huống pháp luật...

Về nguồn tài liệu: Trường Đại học Hà Tĩnh cũng như các cơ sở đào tạo đại học khác cần tăng cường đầu tư các nguồn tài liệu phong phú về QCN, cần có sự kết nối giữa với các cơ sở giáo dục đại học trong và ngoài nước và với các tổ chức liên quan để chia sẻ nguồn tài liệu, tạo ra một nguồn tài liệu mở để cùng nghiên cứu, tham khảo và đưa vào sử dụng trong hoạt động giáo dục QCN. Ngoài việc cung cấp các nguồn tài liệu cứng, cần quan tâm đến việc khai thác, sử dụng các ngồn tài liệu số trong và ngoài nước. Muốn vậy, cần phải có hệ thống cơ sở vật chất, mạng lưới công nghệ thông tin hiện đại đồng thời phải tập huấn cho đội ngũ giảng viên, chuyên viên, cán bộ quản lý và sinh viên kỹ năng tiếp cận, truy cập và sử dụng tài liệu về QCN một cách hiệu quả.

KẾT LUẬN

Mặc dù đã có những tiến triển nhanh chóng trong thời gian qua, song giáo dục QCN trong các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam nói chung, ở Trường Đại học Hà Tĩnh nói riêng thời gian qua vẫn chưa bắt kịp với xu hướng phát triển chung trên thế giới và chưa đáp ứng nhu cầu giáo dục QCN ở trong nước. Những trở ngại chính trong giáo dục QCN trong các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay liên quan đến các vấn đề như trình độ hạn chế và sự thiếu hụt giảng viên; phương pháp giảng dạy lạc hậu; sự thiếu hụt các nguồn tài liệu tham khảo... Nguyên nhân sâu xa của những hạn chế này chính là từ nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của giáo dục QCN trong đời sống xã hội.

Bởi vậy trong thời gian tới, cần đẩy mạnh hơn nữa hoạt động giáo dục QCN trong trường học kết hợp với nhiều hình thức giáo dục khác, với nội dung đầy đủ hơn về QCN. Trước hết, cần nhận thức rõ hơn về vai trò của giáo dục QCN, các yêu cầu và ý nghĩa của hoạt động này với sự phát triển của đất nước trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa. Một khi có nhận thức phù hợp và quyết tâm chính trị cao trong việc thúc đẩy hoạt động giáo dục QCN, các vấn đề còn bất cập, hạn chế sẽ được giải quyết một cách tốt đẹp và nhanh chóng.

TS. Nguyễn Thị Thanh Nhàn

Khoa Chính trị - Luật, trường Đại học Hà Tĩnh

Bài viết đăng trên Tạp chí Pháp luật về quyền con người số 37 (04/2024)

---

Tài liệu trích dẫn

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

(3) Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016.

(4) Quyết định số 1309/QĐ-TTg ngày 05 tháng 9 năm 2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân”.

(5) Trường Đại học Hà Tĩnh (2023), Đề án sáp nhập Trường Đại học Hà Tĩnh trở thành thành viên của Đại học Quốc gia Hà Nội.

(6) Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2011), Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người; Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, Giáo trình Pháp luật về quyền con người.

(7) Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2007), Giáo trình Lý luận về quyền con người, Giáo trình Bảo vệ quyền con người bằng hệ thống tư pháp hình sự

(8) Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật hiến pháp; Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2016), Giáo trình Luật hiến pháp; Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (2021), Giáo trình Luật hiến pháp.

(9) Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật hình sự 1, Giáo trình Luật hình sự 2, Giáo trình Luật dân sự...

(10) Trường Đại học Hà Tĩnh (2021), Chương trình đào tạo Cử nhân Luật.

(11) Trường Đại học Hà Tĩnh (2018), Chương trình đào tạo Cử nhân Giáo dục Chính trị, Cử nhân Chính trị học.

(12) Trường Đại học Hà Tĩnh (2018), Chương trình đào tạo các ngành Quản trị kinh doanh, Kế toán, Quản trị du lịch và lữ hành, Công nghệ thông tin, Thú y, Khoa học cây trồng, Ngôn ngữ Anh, Ngôn ngữ Trung Quốc...