Giáo dục quyền con người ở bậc trung học cơ sở

Ảnh minh họa. Nguồn: moet.gov.vn

1. Khái niệm giáo dục quyền con người cho học sinh THCS

Giáo dục quyền con người cho học sinh là hoạt động có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch nhằm trang bị những kiến thức cơ bản về quyền con người cho học sinh thông qua các hình thức, nội dung và phương pháp giáo dục phù hợp đặc điểm lứa tuổi học sinh nhằm hình thành thói quen, kinh nghiệm, các kỹ năng cần thiết về sự tôn trọng, bảo vệ, sử dụng quyền con người, ý thức trách nhiệm đối với cộng đồng, xã hội.

Việc giáo dục quyền con người là một vấn đề quan trọng, cần thiết; giúp học sinh nhận thức được đầy đủ, sâu sắc về các quyền tự do cơ bản của con người, từ đó chuyển biến về hành động, thúc đẩy sự tôn trọng, ngăn chặn các hành vi vi phạm, lạm dụng quyền con người.

2. Thực trạng nội dung giáo dục quyền con người cho học sinh THCS

a) Thuận lợi

Thứ nhất, việc triển khai công tác giáo dục quyền con người tại Việt Nam phù hợp với xu thế trên thế giới. Giáo dục quyền con người đã trở thành một xu hướng trên toàn thế giới trong đó có Việt Nam.

Thứ hai, các điều kiện cơ sở vật chất, nguồn nhân lực về người dạy đã bước đầu đáp ứng được yêu cầu. Chất lượng nhà giáo từng bước được nâng lên cả về trình độ đào tạo và năng lực sư phạm. Về trình độ chuyên môn, cơ bản 100% nhà giáo đạt chuẩn về trình độ đào tạo. Hầu hết nhà giáo tận tụy, cống hiến với sự nghiệp, có phẩm chất, đạo đức tốt.

Bên cạnh đó, các điều kiện cơ sở vật chất như kinh phí cho đào tạo quyền con người được chú trọng, tài liệu về quyền con người được đầu tư đa dạng cả về nội dung và hình thức, là một trong những nguồn tài nguyên để người học có thể tiếp cận và xử lý tình huống.

b) Khó khăn, hạn chế

Hiện tại, cấu trúc chương trình Giáo dục công dân, giáo dục quyền con người ở bậc THCS ở nước ta còn khá nhiều bất cập cần được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện.

Việc áp dụng các hình thức, phương pháp giáo dục quyền con người cho học sinh còn khá nhiều bất cập, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả hình thành ý thức về quyền con người của học sinh. Hình thức giáo dục ngoại khóa còn chưa tổ chức thường xuyên hoặc nội dung cũng chủ yếu là phổ biến các quy định pháp luật. Về phương pháp, việc áp dụng đa dạng các phương pháp tạo sự hấp dẫn, thiết thực cho học sinh mới chỉ có ở một số ít trường học.

Mặc dù trong những năm qua nguồn nhân lực chất lượng cao về quyền con người đã được đào tạo tăng hơn rất nhiều so với trước đây tuy nhiên chưa đảm bảo yêu cầu sâu về lý luận và rộng về thực tiễn..

3. Nhu cầu tăng cường giáo dục quyền con người cho học sinh THCS

Đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, giáo dục quyền con người cho học sinh THCS cần được đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ để đáp ứng đường lối đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo nước nhà.

Thúc đẩy hoạt động giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật cho công dân để hình thành văn hóa pháp luật, văn hóa quyền con người

 Gắn kết chặt chẽ giữa giáo dục lý luận quyền con người với giáo dục thực tiễn quyền con người là mục tiêu, yêu cầu cho việc đổi mới giáo dục quyền con người cho học sinh.

Giáo dục quyền con người cho học sinh cần được xây dựng, thực hiện trên những quan điểm cơ bản sau đây: Gắn kết lý luận, pháp luật và thực tiễn, đưa các bài tập tình huống vào giáo dục pháp luật cho học sinh.

4. Nội dung giáo dục về quyền con người ở bậc THCS

Theo Khoản 2, Điều 2 của Tuyên ngôn, giáo dục và đào tạo về quyền con người sẽ bao gồm: (a) Giáo dục về quyền con người, bao gồm cung cấp kiến thức và sự hiểu biết về các quy tắc và nguyên tắc về quyền con người, các giá trị nền tảng của quyền con người và các cơ chế bảo vệ quyền con người; (b) Giáo dục thông qua quyền con người, bao gồm việc học tập và giảng dạy theo cách thức tôn trọng các quyền của cả người dạy và người học; (c) Giáo dục vì quyền con người, bao gồm việc trao quyền cho mọi người để có thể thụ hưởng và thực thi các quyền của họ và để tôn trọng và phát huy các quyền của người khác.

Giáo dục quyền con người trong chương trình môn học và hoạt động giáo dục là trao quyền cho người học. Để họ biết được quyền của họ, nhìn nhận những vấn đề xã hội đang phải đối mặt trong nhà trường và ngoài xã hội, có thái độ, cách ứng xử và cách giải quyết xung đột, mâu thuẫn trên cơ sở quyền con người. Do đó, giáo dục trao quyền là cách tốt nhất để giải quyết xung đột giữa học sinh với học sinh, học sinh với thầy, cô trong môi trường học đường, theo hướng hòa bình, thân thiện, hiểu biết, khoan dung, giảm thiểu các nguy cơ mâu thuẫn, xung đột.

Trong quá trình triển khai quyền con người trong chương trình giáo dục trung học cần đảm bảo việc tích hợp và lồng ghép nội dung giáo dục quyền con người cùng hướng tới thực hiện các mục tiêu phẩm chất và năng lực được xác định trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và phù hợp với mục tiêu về giáo dục quyền con người.

Đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và toàn diện trong việc giáo dục quyền con người khi triển khai các hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục. Quan tâm tới các yếu tố về đặc điểm tâm lí, giới tính, lứa tuổi, năng lực học tập, văn hoá vùng miền cũng như niềm tin tôn giáo của học sinh trong việc thiết kế, xây dựng các hoạt động học tập. Sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục một cách phù hợp với các đặc điểm của học sinh nhằm tạo ra hiệu quả học tập cao nhất.

5. Vai trò xã hội của giáo dục quyền con người cho học sinh THCS

 Giáo dục quyền con người cho học sinh có vai trò to lớn, được thể hiện ở những điểm cơ bản sau đây: Giáo dục quyền con người cho học sinh nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng sử dụng, bảo vệ, tôn trọng quyền con người của học sinh, góp phần xây dựng văn hóa quyền con người; góp phần góp phần xây dựng nhà trường thân thiện, học sinh tích cực, phòng ngừa bạo lực học đường, bảo vệ quyền, lợi ích và sự phát triển của học sinh phổ thông.

6. Giải pháp đổi mới, tăng cường giáo dục quyền con người cho học sinh

 Đổi mới phương pháp giảng dạy, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, thu hút sự tham gia của gia đình, đoàn thể, doanh nghiệp cùng với nhà trường vào giáo dục pháp luật.

Xây dựng nội dung giáo dục quyền con người phù hợp với đặc thù của học sinh THCS. Nội dung giáo dục quyền con người cho học sinh cần được xác định theo các nhóm đối tượng học sinh.

Cần áp dụng đa dạng các phương pháp giáo dục quyền con người cho học sinh: các phương pháp thuyết trình, nghiên cứu, đọc tài liệu; tự thuyết trình; phản hồi từ học sinh; thảo luận nhóm, phân tích bài tập tình huống, các tiểu phẩm vv..

Rà soát, đổi mới chương trình giáo dục quyền con người cho học sinh, tổ chức các khóa tập huấn định kỳ cho giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân, tổ chức giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm giữa các nhà trường, các tổ chức xã hội trong công tác này.

Nâng cao hiệu quả sự phối hợp giữa nhà trường phổ thông với các tổ chức, đoàn thể và gia đình trong thực hiện giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông

Thu hút và tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức đại diện cho học sinh cũng như các tổ chức xã hội tham gia giáo dục quyền con người. Cần gắn nội dung giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông với các chương trình hoạt động của các tổ chức này.

Tăng cường vai trò của Tổ tư vấn học đường để giải đáp các thắc mắc của học sinh. Cần áp dụng thường xuyên, linh hoạt một số hình thức như: sử dụng các kết quả tư vấn, khuyến nghị, hướng dẫn kỹ năng tư vấn cho đội ngũ làm công tác giáo dục pháp luật, giáo dục quyền con người.

7. Kiến nghị giải pháp nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả hoạt động tuyên truyền, giáo dục về quyền con người tại các trường THCS trong thời gian tới.

Thứ nhất, tăng cường giáo dục về nhân quyền để nâng cao nhận thức của học sinh.

Thứ hai, đổi mới hoạt động giảng dạy quyền con người trong hệ thống giáo dục quốc dân, xác định đúng các hình thức, phương pháp giáo dục phù hợp cho từng nhóm đối tượng giáo dục cụ thể, hướng đến xây dựng một nền văn hoá nhân quyền.

Cần thiết phải đưa chương trình giáo dục quyền con người vào trường học để tất cả học sinh đều có thể tiếp cận được các nội dung cơ bản về quyền con người. Khi lồng ghép vấn đề quyền con người vào chương trình cần đảm bảo tính chủ động, thường xuyên, liên tục.

Bên cạnh đó, cần đổi mới phương pháp giảng dạy, xây dựng bài giảng hiện đại, hấp dẫn, đưa nhiều ví dụ minh hoạ thực tế vào bài giảng; tránh phương pháp dạy học một chiều, thiên về lý thuyết tạo tâm lý nhàm chán cho người học. Thường xuyên cho học sinh trao đổi thảo luận về quyền con người trên lớp thông qua việc cho làm bài tập lớn theo nhóm, thuyết trình…

Thứ ba, vận dụng nhiều hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục kiến thức về quyền con người. Đối với hoạt động tuyên truyền, giáo dục nội dung quyền con người, cần sử dụng, khai thác và vận dụng linh hoạt các hình thức, phương pháp khác nhau bảo đảm tính phù hợp, hiệu quả; đảm bảo nội dung tuyên truyền phù hợp với đối tượng và mục tiêu; Kết hợp giữa tuyên truyền, giáo dục quyền con người với các kỹ năng sống cho học sinh.

Khuyến khích tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về quyền con người.

Thứ tư, tăng cường giáo dục về quyền con người thông qua việc cung cấp các chương trình chú trọng việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giáo viên có kiến thức chuyên môn phục vụ công tác giáo dục về quyền con người trong hệ thống giáo dục quốc dân. Hiện nay, đội ngũ giáo viên nhìn chung chưa được đào tạo đầy đủ, bài bản về nội dung này, khi giảng dạy về quyền con người chủ yếu họ phải dựa vào giáo trình và những tài liệu tham khảo để xây dựng bài giảng. Do đó, trước khi các nội dung quan điểm của Đảng, Nhà nước về quyền con người được chuyển tải tới học sinh thì lãnh đạo các nhà trường và giáo viên phải là đối tượng được trang bị kiến thức về quyền con người, cũng như chủ trương của Đảng, Nhà nước về thực hiện quyền con người một cách toàn diện, giúp họ chủ động trong việc lồng ghép nội dung giáo dục này vào bài giảng nhằm chuyển tải và thẩm thấu một cách linh hoạt vào học sinh.

Thứ năm, chuẩn hoá việc biên soạn giáo trình, sách, tài liệu giáo dục về quyền con người. Ví dụ, xây dựng giáo trình, tài liệu giáo dục kiến thức quyền con người cho nhóm trẻ em; học sinh người dân tộc thiểu số; HS khuyết tật..

Thứ sáu, áp dụng công nghệ thông tin và lợi ích của các mạng xã hội trong hoạt động tuyên truyền, giáo dục quyền con người.

Bên cạnh đó, chúng ta hoàn toàn có thể tận dụng những lợi ích từ các mạng xã hội để phổ biến các thông tin về quyền con người một cách nhanh chóng và tiếp cận được rất nhiều đối tượng sử dụng. Tuy nhiên, khi tiếp nhận các thông tin từ mạng xã hội, người đọc cần phải chắt lọc các thông tin chính thống, có tư duy phản biện để nhìn nhận được chính xác vấn đề.

Vũ Thị Yến 

Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Đình Chiểu,

huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai