Công tác xã hội với việc bảo đảm quyền của người cao tuổi ở Thành phố Đà Nẵng hiện nay

1. Đặt vấn đề
Công tác xã hội đối với người cao tuổi là cách tiếp cận giúp đỡ người cao tuổi vượt qua khó khăn trong việc duy trì cuộc sống sinh hoạt bình thường hoặc có nguy cơ rơi vào trạng thái mất cân bằng trong gia đình. Công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi luôn cần sự quan tâm, góp sức của toàn thể xã hội. Trong những năm qua, trong phạm vi cả nước và trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nói riêng đã có nhiều chính sách, chương trình và vận động xã hội nhằm giảm khoảng cách về cơ hội phát triển và tiếp cận các dịch vụ chăm sóc y tế, giáo dục, trợ giúp người cao tuổi. Các hoạt động bảo đảm quyền của người cao tuổi như nâng cấp nhà tạm; tổ chức mừng thọ, chúc thọ vào dịp đầu xuân, các hoạt động hưởng ứng Ngày Quốc tế người cao tuổi, xây dựng “Câu lạc bộ ông bà cháu”, tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao; câu lạc bộ nghệ thuật, thơ ca, thể dục, dưỡng sinh; tham quan,… Tuy nhiên, những hoạt động trên mới đáp ứng một phần nhu cầu của người cao tuổi. Số đông vẫn chưa được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ chăm sóc y tế, thể dục, thể thao, nhất là ở nông thôn. Thực tế, công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi trên địa bàn thành phố Đà Nẵng hiện nay vẫn chưa thực sự phát huy hết các nguồn lực để hỗ trợ cho người cao tuổi. Chính vì vậy, nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi ở thành phố Đà Nẵng hiện nay là cần thiết.

Người cao tuổi không có lương hưu có thể được nhận trợ cấp bảo hiểm xã hội hằng tháng. Nguồn: qdnd.vn

2. Quyền của người cao tuổi và vai trò của công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuồi
a) Người cao tuổi và quyền của người cao tuổi
Có rất nhiều khái niệm khác nhau về người cao tuổi, trước đây, người ta thường dùng thuật ngữ người già để chỉ những người có tuổi, hiện nay thuật ngữ người cao tuổi ngày càng được sử dụng nhiều hơn. Theo Bộ luật Lao động Việt Nam: “Người cao tuổi là người hết độ tuổi lao động nữ từ 55 tuổi, nam từ 60 tuổi”1. Còn theo quy định của Luật Người cao tuổi Việt Nam, người cao tuổi là “tất cả các công dân Việt Nam từ 60 tuổi trở lên”2. Về mặt sinh lý: từ sau tuổi 60, “quá trình lão hóa xuất hiện, khiến cho tuổi già đáp ứng kém nhanh nhạy, khả năng tự điều chỉnh và thích nghi cũng giảm dần, sức khỏe về thể chất và tinh thần giảm sút”3. Về mặt tâm lý, trạng thái tâm lý và sức khỏe của người cao tuổi không chỉ phụ thuộc vào nội lực của bản thân mà còn phụ thuộc vào môi trường xã hội, đặc biệt là môi trường văn hóa, tình cảm và quan trọng nhất là môi trường gia đình.
Quyền của người cao tuổi Việt Nam được thể hiện trong Hiến pháp năm 2013, Luật Người cao tuổi năm 2009, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, Luật Bảo hiểm y tế năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2014), Luật Khám chữa bệnh năm 2009, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2007 (sửa đổi, bổ sung năm 2022, Luật Việc làm năm 2009, Luật Người khuyết tật năm 2010... Những văn bản này tạo ra khung pháp lý vững chắc bảo đảm những quyền và lợi ích cơ bản sau của người cao tuổi: Quyền không bị phân biệt đối xử (khoản 3 Điều 37 Hiến pháp năm 2013 và khoản 1 Điều 9 Luật Người cao tuổi năm 2009); Quyền về an sinh xã hội (Điều 3 Luật Người cao tuổi); Quyền có việc làm (Tại điểm đ, khoản 1, Điều 3 Luật Người cao tuổi năm 2009); Quyền được tham gia vào đời sống văn hóa, xã hội (Điều 15 Luật Người cao tuổi năm 2009); Quyền được phụng dưỡng, chăm sóc sức khỏe; Quyền được phát huy vai trò trong xã hội (quyền được tôn trọng).
Quyền của người cao tuổi được quy định chi tiết tại Điều 3, Luật Người cao tuổi. Theo đó, người cao tuổi có các quyền sau đây: “a) Được bảo đảm các nhu cầu cơ bản về ăn, mặc, ở, đi lại, chăm sóc sức khoẻ; b) Quyết định sống chung với con, cháu hoặc sống riêng theo ý muốn; c) Được ưu tiên khi sử dụng các dịch vụ theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan; d) Được tạo điều kiện tham gia hoạt động văn hoá, giáo dục, thể dục, thể thao, giải trí, du lịch và nghỉ ngơi; đ) Được tạo điều kiện làm việc phù hợp với sức khoẻ, nghề nghiệp và các điều kiện khác để phát huy vai trò người cao tuổi; e) Được miễn các khoản đóng góp cho các hoạt động xã hội, trừ trường hợp tự nguyện đóng góp; g) Được ưu tiên nhận tiền, hiện vật cứu trợ, chăm sóc sức khỏe và chỗ ở nhằm khắc phục khó khăn ban đầu khi gặp khó khăn do hậu quả thiên tai hoặc rủi ro bất khả kháng khác; h) Được tham gia Hội người cao tuổi Việt Nam theo quy định của Điều lệ Hội; i) Các quyền khác theo quy định của pháp luật”. 
Như vậy, quyền của người cao tuổi được quy định rất cụ thể và đầy đủ trong hệ thống pháp luật của Nhà nước. Người cao tuổi được xếp vào nhóm dễ bị tổn thương và cần phải được pháp luật bảo vệ bởi vì vị thế về chính trị, kinh tế, xã hội, có nguy cơ cao bị bỏ quên hay bị vi phạm quyền.
b) Vai trò của công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi
Công tác xã hội là một nghề, một ngành khoa học độc lập, có đối tượng nghiên cứu riêng, có hệ thống lý luận và phương pháp nghiên cứu riêng. Năm 2004, Bộ Giáo dục và Đào tạo có quyết định 35/2004/GDĐT ngày 11/10/2004 ban hành mã ngành và công nhận ngành công tác xã hội là một ngành đào tạo bậc đại học. Kể từ đó, nhiều trường đại học, cao đẳng đã tiến hành đào tạo ngành công tác xã hội. Khoảng 10 năm trở lại đây, từ khi có Quyết định Số 32/2010/QĐ-TTg ngày 25/03/2010 của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Đề án Phát triển nghề công tác xã hội giai đoạn 2010 - 2020, công tác xã hội được nhắc đến như một nghề quan trọng tại Việt Nam. Công tác xã hội là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội góp phần bảo đảm an sinh xã hội4.
Công tác xã hội đối với bảo đảm quyền của người cao tuổi là việc động viên, cổ vũ để người cao tuổi tin tưởng vào bản thân mình, rằng mình vẫn còn hữu ích với gia đình, cộng đồng và xã hội, từ đó thúc đẩy người cao tuổi hoạt động để tiếp tục đóng góp cho gia đình, cộng đồng và xã hội. Do đó, nhân viên công tác xã hội cần giúp người cao tuổi nhận thức được giá trị của mình để họ tiếp tục lao động với cách thức phù hợp. Thông qua lao động, các vấn đề của người cao tuổi như: tâm sinh lý, thu nhập, quan hệ xã hội... sẽ được giải quyết. Thêm vào đó, khi huy động được người cao tuổi vào đội ngũ lao động, xã hội sẽ có thêm nguồn kinh nghiệm và tri thức quý giá để phát triển nhanh hơn và bền vững hơn. Công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi là các hoạt động (do các cơ sở có chức năng cung cấp dịch vụ công tác xã hội, các nhân viên công tác xã hội thực hiện) nhằm hỗ trợ người cao tuổi nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường các chức năng xã hội để khắc phục các khó khăn nảy sinh do quá trình thay đổi về tâm sinh lý, lao động, thu nhập và quan hệ xã hội, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng sống của người cao tuổi.
Như vậy, công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi là nghề trợ giúp, hỗ trợ người cao tuổi thực hiện những chức năng của cá nhân phù hợp với năng lực và điều kiện của họ, nhằm tạo ra những lợi ích xã hội, ví dụ như: kết nối cho những người cao tuổi sống đơn thân với chính sách, pháp luật; tham vấn tâm lý cho những người cao tuổi có vấn đề liên quan đến các mối quan hệ trong gia đình; tư vấn cho người cao tuổi về các cách thức giữ gìn và nâng cao sức khỏe; cung cấp thông tin cho người cao tuổi về các chương trình vui chơi giải trí (câu lạc bộ cờ tướng; thơ...). Để làm được điều này, nhân viên công tác xã hội cần phải được đào tạo bài bản và thực hành tích cực để hoàn thiện những kỹ năng trợ giúp của mình. Nhân viên công tác xã hội cần có những khả năng đặc trưng và cần thực hiện được các chức năng như tạo khả năng; điều phối, kết nối dịch vụ; giáo dục; biện hộ; tạo môi trường thuận lợi; đánh giá và giám sát. Công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi là hoạt động cần thiết và có ý nghĩa lớn lao trong việc góp phần phát triển đất nước. 
Người cao tuổi là một kho kinh nghiệm tuyệt vời của gia đình, cộng đồng, xã hội. Vì thế công tác xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong tạo cơ hội để người cao tuổi tiếp tục cống hiến cho xã hội, vui sống giữa cuộc đời và phát huy vai trò đặc biệt của mình. Trong quá trình trợ giúp người cao tuổi, tùy vào mỗi trường hợp thực tế mà nhân viên công tác xã hội có những vai trò khác nhau. Đôi khi các vai trò lồng vào nhau thông qua việc hỗ trợ người cao tuổi thực hiện các nhiệm vụ cụ thể của mình để hướng đến mục tiêu phòng ngừa, chữa trị và phát triển cho người cao tuổi. Với phương pháp hỗ trợ này, người cao tuổi sẽ có cảm giác được coi trọng và chủ động trong quá trình lao động, học tập, giáo dục thế hệ trẻ phát triển, đạt được nhiều thành tựu hơn. Nhân viên xã hội còn kết nối người cao tuổi tiếp cận với các dịch vụ, chính sách hỗ trợ, các nguồn lực trợ giúp phúc lợi từ các tổ chức trong và ngoài Nhà nước. Trong quá trình kết nối nguồn lực, người cao tuổi và người thân của họ được trao quyền, tăng cường sự tham gia của mình trong việc tìm kiếm thông tin, nâng cao năng lực của bản thân ứng phó với những chuyển biến của cơ thể người cao tuổi để có thể chăm sóc được tốt hơn và nhanh chóng thích ứng với những biến đổi đó. Không những thế, nhân viên công tác xã hội luôn luôn phải đặt họ trong tổng thể các môi trường sinh thái mà họ chịu sự tác động, ảnh hưởng để từ đó huy động tối đa sự hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng và xã hội.
Khi xã hội ngày càng phát triển, song hành với các chiến lược phát triển kinh tế thì những chủ trương; chính sách phát triển xã hội thông qua các chính sách bảo đảm đời sống an sinh của người dân cũng ngày càng được chú trọng hơn. Với tỷ lệ già hóa dân số cao,  trong vòng vài chục năm tới, nhu cầu được chăm sóc bởi các nhân viên công tác xã hội của người cao tuổi khá cao. Vì vậy, việc đẩy mạnh phát triển nghề công tác xã hội theo hướng chuyên môn sẽ giúp hoạt động công tác xã hội với người cao tuổi ngày càng có hiệu quả hơn. Công tác xã hội chính là một công cụ hỗ trợ, một cầu nối quan trọng giữa người cao tuổi và hệ thống chính sách an sinh của Đảng và Nhà nước.
3. Thực trạng công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi ở Đà Nẵng 
a) Kết quả đạt được trong việc bảo đảm quyền của người cao tuổi ở Đà Nẵng
Người cao tuổi là đối tượng bảo trợ xã hội nên được chính quyền thành phố Đà Nẵng rất quan tâm và tạo mọi điều kiện để người cao tuổi được sống vui, sống khỏe theo tinh thần Đại hội XIII, “kính trọng, bảo vệ và chăm sóc người cao tuổi. Bảo trợ, giúp đỡ người cao tuổi gặp khó khăn, cô đơn không nơi nương tựa”5. Thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với người cao tuổi, thành phố Đà Nẵng đã ban hành nhiều kế hoạch, chỉ thị, quyết định nhằm bảo đảm quyền của người cao tuổi như: Chỉ thị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người cao tuổi và hội người cao tuổi trong tình hình mới trên địa bàn thành phố6; Kế hoạch số 53/KH-UBND ngày 23/3/2022 thực hiện chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2022-20307; Quyết định số 3228/QĐ-UBND ngày 16/12/2022 Ban hành Kế hoạch thực hiện chương trình Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đến năm 2030 trên địa bàn thành phố Đà Nẵng8; Kế hoạch số 110/KH-UBND ngày 10/6/2022 triển khai Tháng hành động vì người cao tuổi Việt Nam năm 2022 trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, nhằm đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và toàn xã hội về công tác chăm sóc, phát huy vai trò người cao tuổi trong gia đình và xã hội; góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người cao tuổi về sức khỏe, vật chất, tinh thần, chung tay giúp đỡ người cao tuổi có hoàn cảnh khó khăn, nhất là trong tình hình dịch bệnh Covid-19.
Đồng thời, triển khai thực hiện chính sách trợ cấp hàng tháng đối với người cao tuổi từ đủ 75 tuổi đến dưới 80 tuổi thuộc hộ nghèo, cận nghèo theo chuẩn thành phố được quy định tại Nghị quyết số 75/2021/NQ-HĐND ngày 17/12/2021 của Hội đồng nhân dân thành phố quy định chính sách hỗ trợ hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ thoát nghèo trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Tiếp tục rà soát nắm tình hình người cao tuổi, gia đình có người cao tuổi có hoàn cảnh khó khăn và huy động nguồn lực để giúp đỡ họ cải thiện đời sống, tổ chức thăm hỏi, động viên kịp thời.
Về các mô hình và dịch vụ công tác xã hội đối với người cao tuổi. Mô hình và dịch vụ công tác xã hội hỗ trợ, giúp đỡ người cao tuổi, gồm có: Mô hình và dịch vụ chăm sóc người cao tuổi tại các cơ sở nuôi dưỡng, chăm sóc phụng dưỡng như Trung tâm bảo trợ xã hội Đà Nẵng, Trung tâm phụng dưỡng người có công với cách mạng thành phố Ðà Nẵng, Trung tâm mái ấm tình thương, Trung tâm dưỡng lão thành phố Đà Nẵng... bao gồm các hoạt động cơ bản như tiếp nhận; thăm hỏi, động viên; tổ chức hoạt động vui chơi tập thể, duy trì mối liên hệ thường xuyên giữa người cao tuổi với người thân trong gia đình; chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng, hướng dẫn người cao tuổi gặp khó khăn về tâm lý và tình cảm; ghi chép, lưu trữ hồ sơ; tổ chức rút kinh nghiệm. Mô hình và dịch vụ chăm sóc người cao tuổi tại gia đình, cộng đồng, gồm các hoạt động như thăm hỏi, tìm hiểu nhu cầu, nguyện vọng; đánh giá, xác định vấn đề của người cao tuổi; tham vấn, điều chỉnh các mối quan hệ trong gia đình, trong cộng đồng với người cao tuổi. Đồng thời, tạo môi trường gia đình, xã hội tôn vinh, kính trọng người cao tuổi; tập huấn, nâng cao kiến thức, kỹ năng chăm sóc họ cho các thành viên gia đình; khuyến khích người cao tuổi tham gia các câu lạc bộ, các chương trình văn hóa, văn nghệ; giao lưu với thế hệ trẻ.
Về hoạt động của các câu lạc bộ, phong trào đối với người cao tuổi. Hiện nay, tất cả các quận, huyện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã thành lập Ban đại diện Hội Người cao tuổi, 56/56 xã, phường của thành phố đều có câu lạc bộ tư vấn sức khoẻ người cao tuổi do Sở Y tế phối hợp với Hội Người cao tuổi, câu lạc bộ tư vấn sức khoẻ; trên 300 câu lạc bộ văn hoá thể dục thể thao, sinh vật, cây cảnh, thơ... với 39.044 người tham gia câu lạc bộ. Có thể thấy, Đà Nẵng là một trong những địa phương tiên phong trong việc tổ chức các mô hình tư vấn, chăm sóc sức khỏe đối với người cao tuổi dựa vào cộng đồng. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền về sức khỏe cũng được Đà Nẵng chú trọng nhằm giúp người cao tuổi nâng cao nhận thức cho bản thân và cộng đồng. Đồng thời, duy trì và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của mô hình Câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau đã xây dựng tại các xã, phường; tiếp tục triển khai xây dựng các Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau do Dự án VIE071 tài trợ. Tổ chức các hình thức hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, tạo sân chơi lành mạnh cho người cao tuổi ở cơ sở.
Ban đại diện Người cao tuổi thành phố phát động và thường xuyên duy trì phong trào thi đua Tuổi cao - Gương sáng gắn với việc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội người cao tuổi toàn quốc, các kế hoạch, đề án của Ủy ban nhân dân thành phố về thực hiện Chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi, đồng thời đẩy mạnh các phong trào thi đua và các chương trình hoạt động phối hợp hằng năm của người cao tuổi. Trên địa bàn thành phố, nhiều người cao tuổi là chủ doanh nghiệp, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động, tích cực đóng góp thực hiện mục tiêu giảm nghèo và bảo đảm an sinh xã hội. Mỗi năm có 500-850 cụ được tôn vinh danh hiệu “người cao tuổi sản xuất, kinh doanh giỏi”, đồng thời nhiều người cao tuổi vẫn thay con chăm nom cháu và phụ giúp công việc gia đình.
Trong khi đó, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ người cao tuổi Đà Nẵng vẫn tiếp tục sáng tác, phát minh, cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đặc biệt, toàn thành phố có gần 6.000 người cao tuổi tham gia cấp ủy, chính quyền, mặt trận và các đoàn thể cấp cơ sở; 4.300 người cao tuổi tham gia khuyến học, từ thiện, chữ thập đỏ,... Có thể nói, phần lớn các hoạt động ở các khu dân cư hiện nay từ việc tổ chức thực hiện các quyết định, chủ trương, chính sách của Đảng, của Nhà nước, địa phương, đến việc bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tập hợp, động viên mọi tầng lớp trong khu dân cư đoàn kết phấn đấu hoàn thành các chương trình do địa phương đề ra đều có sự tham gia tích cực của người cao tuổi. 
Năm 2022, hoạt động chúc thọ, mừng thọ người cao tuổi được tổ chức chu đáo, trân trọng với gần 12.500 cụ được chúc thọ, mừng thọ. Các hoạt động chăm sóc sức khỏe người cao tuổi được các cấp hội triển khai ngay từ đầu năm, với gần 35.000 lượt người cao tuổi được tư vấn, chăm sóc sức khỏe và khám sức khỏe định kỳ. Đặc biệt, hoạt động của gần 400 câu lạc bộ các loại hình giúp người cao tuổi nâng cao sức khỏe và đời sống tinh thần, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng, huy động được nhiều nguồn lực, thăm hỏi, tặng quà cho hàng ngàn lượt người cao tuổi có hoàn cảnh khó khăn, thường xuyên đau ốm,... Đặc biệt, các cấp hội kịp thời trợ giúp những người cao tuổi gặp khó khăn do ảnh hưởng của các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ cũng như tác động của đại dịch Covid-19.
Về vận động các nguồn lực cho công tác trợ giúp người cao tuổi. Vận động nguồn lực từ các tổ chức, cá nhân hỗ trợ tổ chức các hoạt động chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi như: vận động hỗ trợ mua thẻ Bảo hiểm y tế cho các đối tượng người cao tuổi khó khăn chưa có chế độ bảo hiểm y tế; lập hồ sơ theo dõi, quản lý sức khỏe người cao tuổi; tổ chức các hoạt động khám, tư vấn miễn phí về sức khỏe cho người cao tuổi; tiếp tục chương trình Mắt sáng cho người cao tuổi do Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam phát động; thực hiện Kế hoạch Ủy ban nhân dân thành phố về chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi đến năm 2030; xây dựng, phát triển Quỹ Chăm sóc và Phát huy vai trò người cao tuổi ở cơ sở.
Về công tác đào tạo, bồi dưỡng và phát triển đội ngũ làm công tác xã hội. Thời gian qua, việc đầu tư nguồn nhân lực phát triển nghề công tác xã hội đã thực sự đem lại hiệu quả. Đến nay, Đà Nẵng đã có hơn 2.000 cộng tác viên, nhân viên được đào tạo và bồi dưỡng kiến thức kỹ năng nghề công tác xã hội, để có thể chia sẻ, kết nối chuyển tuyến dịch vụ cho các đối tượng có nhu cầu. Từ các chương trình dự án, nguồn ngân sách Trung ương và địa phương, toàn thành phố đã tổ chức được hơn 70 lớp đào tạo bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng từ sơ cấp đến cao học nghề công tác xã hội cho 4.000 lượt cán bộ tham dự. Đặc biệt, với dự án trợ giúp người cao tuổi do USAID tài trợ, Đà Nẵng là địa phương đầu tiên có tổ liên ngành gồm y tế, giáo dục và xã hội tại phường, xã thực hiện mô hình quản lý ca đối với người cao tuổi.
b) Những hạn chế trong việc bảo đảm quyền của người cao tuổi ở Đà Nẵng
Bên cạnh những kết quả, công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi trên địa bàn thành phố Đà Nẵng còn tồn tại nhiều hạn chế:
(1) Thành phố Đà Nẵng vẫn đang đứng trước những khó khăn, thách thức của quá trình đô thị hóa, các dịch vụ trợ giúp xã hội dành cho người cao tuổi còn hạn chế. Nhận thức của một bộ phận chính quyền địa phương, cán bộ, gia đình và cộng đồng về bảo đảm quyền của người cao tuổi còn hạn chế. 
(2) Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về bảo đảm quyền của người cao tuổi chưa được thường xuyên, sâu rộng. Đội ngũ cán bộ, nhân viên làm công tác xã hội đối với người cao tuổi còn thiếu về số lượng, yếu về kỹ năng, phương pháp chăm sóc trợ giúp người cao tuổi; chưa được đào tạo, tập huấn đầy đủ, chuyên nghiệp về công tác xã hội đối với người cao tuổi. 
(3) Kinh phí đầu tư cho công tác bảo đảm quyền của người cao tuổi còn hạn chế, mức trợ cấp xã hội hàng tháng đối với người cao tuổi còn thấp, chưa có sự linh hoạt trong khi mức lương tối thiểu luôn được điều chỉnh cũng như mặt bằng giá cả thị trường luôn có sự biến động. 
4. Một số giải pháp nâng cao vai trò của công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi tại thành phố Đà Nẵng
Một là, tăng cường công tác truyền thông, vận động các cơ quan, đơn vị, các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân và mọi tầng lớp nhân dân đóng góp nguồn lực cho việc bảo đảm quyền của người cao tuổi. Tiếp tục tuyên truyền, phổ biến chủ trương, chính sách, pháp luật về người cao tuổi. Đa dạng hóa các hình thức truyền thông, nâng cao nhận thức, trách nhiệm, hành động của cộng đồng, xã hội về tác động và thích ứng với vấn đề già hóa dân số, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, chuyển đổi số tác động đến đời sống của người cao tuổi; nghĩa vụ và trách nhiệm chăm sóc, phát huy vai trò người cao tuổi. Tuyên truyền cho người cao tuổi và gia đình có ý thức tiết kiệm lo cho tuổi già như: Tham gia bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm y tế, tự nguyện đóng góp quỹ chăm sóc người cao tuổi... Tăng cường phổ biến các mô hình chăm sóc người cao tuổi ở cộng đồng, mô hình hoạt động văn hóa, thể thao; mô hình sản xuất kinh doanh có hiệu quả; phổ biến gương điển hình người cao tuổi trong hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo các cấp ủy đảng, sự chỉ đạo của chính quyền các cấp và sự tham gia của các tổ chức đoàn thể, tổ chức xã hội thực hiện có hiệu quả các chính sách đối với người cao tuổi, tạo phong trào chăm sóc, trợ giúp người cao tuổi trong cộng đồng. Tiếp tục quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm túc các văn bản chỉ đạo của Trung ương, Thành ủy về công tác người cao tuổi, trọng tâm là Thông báo số 305- TB/TW ngày 03/02/2010 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về kết quả thực hiện Chỉ thị số 59-CT/TW của Ban Bí thư (khóa VII) về chăm sóc người cao tuổi, Luật Người cao tuổi, Quyết định số 2156/QĐ-TTg ngày 21/12/2021 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi giai đoạn 2021 - 2030, Công văn số 1857-CV/TU ngày 13/5/2022 của Ban Thường vụ Thành ủy về lãnh đạo thực hiện công tác người cao tuổi trên địa bàn thành phố. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các cơ quan trong hệ thống chính trị và toàn xã hội về vai trò của người cao tuổi, về chăm sóc, phát huy và bảo vệ người cao tuổi trong tình hình mới. Chỉ đạo, hướng dẫn củng cố tổ chức bộ máy của tổ chức hội người cao tuổi theo chủ trương, quy định của cấp có thẩm quyền; quan tâm tạo điều kiện để các cấp hội người cao tuổi hoạt động, tham gia thực hiện tốt công tác người cao tuổi, góp phần bảo đảm cho người cao tuổi thành phố được sống vui, sống khỏe, sống hạnh phúc trong gia đình, cộng đồng và xã hội.
Ba là, tiếp tục đẩy mạnh các phong trào đối với người cao tuổi. Triển khai thực hiện hiệu quả Tháng hành động vì người cao tuổi, đẩy mạnh phong trào Tuổi cao - Gương sáng, duy trì ở các cấp hội, gắn với việc triển khai thực hiện kế hoạch của Ủy ban nhân dân thành phố về thực hiện Chương trình hành động Quốc gia về người cao tuổi trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2022 - 2030 và Chương trình hành động số 01/CTHĐ-người cao tuổi ngày 20/4/2022 của Ban Đại diện Hội Người cao tuổi thành phố về “Thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ VI Hội Người cao tuổi Việt Nam”. Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu và phổ biến pháp luật về người cao tuổi, kỹ năng chăm sóc người cao tuổi cho gia đình người cao tuổi, cán bộ, nhân viên công tác xã hội. Tổ chức nhân rộng các kinh nghiệm tốt, các mô hình làm tốt công tác chăm sóc người cao tuổi. Tuyên truyền, vận động phát huy, nhân rộng mô hình Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau; quan tâm phối hợp với đoàn thanh niên trong việc xây dựng, vun đắp cho thế hệ trẻ thành phố giàu lòng yêu nước, có lý tưởng cách mạng, có lối sống đẹp, văn hóa, có khát vọng phát triển, tham gia xây dựng và phát triển thành phố. Đẩy mạnh thực hiện các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động, gắn với phong trào thi đua Tuổi cao - Gương sáng ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất, hiệu quả; vận động hội viên, người cao tuổi tích cực tham gia các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh ở địa phương, nhất là các vấn đề liên quan đến công tác giải tỏa, đền bù tại các dự án; nêu cao tinh thần tự lực, tự cường, tương thân, tương ái giúp nhau làm kinh tế, cải thiện đời sống, giảm nghèo bền vững, làm giàu chính đáng, hợp pháp; tổ chức các hoạt động “đền ơn, đáp nghĩa”, hỗ trợ giúp đỡ nhau trong cuộc sống.
Bốn là, đào tạo, bồi dưỡng và phát triển đội ngũ làm công tác xã hội đối với người cao tuổi. Hỗ trợ các cơ sở đào tạo xây dựng các chương trình, giáo trình đào tạo cho cán bộ, nhân viên làm công tác trợ giúp xã hội. Đào tạo, tập huấn cho cán bộ, nhân viên, cộng tác viên và gia đình về kiến thức, kỹ năng chăm sóc, trợ giúp xã hội cho đối tượng; nâng cao năng lực cán bộ quản lý về trợ giúp xã hội. Thành phố cần đầu tư nâng cao năng lực, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng công tác xã hội cho nhân viên của các tổ chức xã hội - họ chính là nhân viên công tác xã hội bán chuyên nghiệp tại cộng đồng - là cầu nối để người cao tuổi được tiếp cận chính sách an sinh xã hội. Chú trọng công tác phát triển hội viên, xây dựng tổ chức hội vững mạnh, nhất là hội cơ sở. Triển khai thực hiện mô hình người cao tuổi thành phố bảo đảm theo chủ trương của Trung ương, của thành phố; tích cực đổi mới, đa dạng nội dung, phương thức, loại hình chăm sóc người cao tuổi; phát huy vai trò nòng cốt của tổ chức hội trong thực hiện phong trào Toàn dân chăm sóc, phát huy vai trò người cao tuổi.
Năm là, tăng cường công tác vận động xã hội hóa các nguồn lực hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi cùng với nguồn lực Nhà nước. Chỉ đạo các sở, ngành liên quan sớm tiến hành khảo sát, đánh giá và thu nhập thông tin về người cao tuổi để phục vụ công tác quản lý và hoạch định chính sách dành cho người cao tuổi; ban hành, triển khai thực hiện tốt Kế hoạch Tháng hành động vì người cao tuổi Việt Nam hằng năm.
5. Kết luận
Như vậy, đối tượng người cao tuổi luôn được chính quyền thành phố Đà Nẵng quan tâm chăm sóc, trợ giúp. Thực tiễn công tác xã hội trong bảo đảm quyền của người cao tuổi ở Đà Nẵng đã ghi nhận những kết quả tích cực, tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức trong quá trình thực hiện. Chính vì vậy, để công tác xã hội đối với người cao tuổi đạt hiệu quả cần tiếp tục tăng cường công tác truyền thông, vận động các cơ quan, đơn vị, các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân và mọi tầng lớp nhân dân đóng góp nguồn lực cho việc thực hiện các hoạt động hỗ trợ đối với người cao tuổi. Tăng cường sự lãnh đạo các cấp ủy đảng, sự chỉ đạo của chính quyền các cấp; tiếp tục đẩy mạnh các phong trào đối với người cao tuổi; đào tạo, bồi dưỡng và phát triển đội ngũ làm công tác xã hội đối với người cao tuổi; tăng cường công tác vận động xã hội hóa các nguồn lực hỗ trợ, chăm sóc người cao tuổi cùng với nguồn lực Nhà nước.

ThS. Lê Đức Thọ

Trường Cao đẳng Nghề Đà Nẵng

Bài viết đăng trên Tạp chí Pháp luật về quyền con người số 2/2023

-----

Tài liệu tham khảo
(1) Quốc hội, 2019, Luật Lao động, Hà Nội.
(2) Quốc hội, 2009, Luật Người cao tuổi, Hà Nội.
(3) Nguyễn Văn Đồng, 2006, Tâm lý học phát triển, giai đoạn thanh niên đến tuổi già, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
(4) Bùi Thị Xuân Mai, 2010, Giáo trình nhập môn công tác xã hội, Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội.
(5) Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I,  Nxb Chính trị Quốc gia sự thật, Hà Nội, tr.170.
(6) Thành ủy Đà Nẵng, 2022, Chỉ thị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người cao tuổi và hội người cao tuổi trong tình hình mới trên địa bàn thành phố, Đà Nẵng.
(7) Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng, 2022, Kế hoạch số 53/KH-UBND ngày 23/3/2022 thực hiện chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi trên địa bàn thành phố Đà Đẵng giai đoạn 2022 - 2030, Đà Nẵng.
(8) Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng, 2022, Quyết định số 3228/QĐ-UBND ngày 16/12/2022 Ban hành Kế hoạch thực hiện chương trình Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đến năm 2030 trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, Đà Nẵng.