Giáo dục quyền con người: thách thức và giải pháp từ thực trạng tại Trường Đại học Thái Bình Dương

1. Quyền con người và giáo dục quyền con người trong cơ sở giáo dục đại học

a) Khái quát về quyền con người và sự phát triển lý luận

Khái niệm quyền con người đã trải qua quá trình phát triển dài từ các lý thuyết pháp luật cổ điển cho đến các khung pháp lý hiện đại. Từ thời kỳ Khai sáng, các nhà tư tưởng như John Locke đã xây dựng lý thuyết về quyền tự nhiên, những quyền không thể tước đoạt mà mỗi con người đều có, chỉ dựa trên phẩm giá và nhân quyền. Những tư tưởng này đã được tiếp thu và mở rộng trong Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ (1776) và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp (1789) (Bantekas & Oette, 2024).

Trong thế kỷ 20, sự tàn phá của Thế chiến II và những tội ác chống lại loài người đã dẫn đến sự ra đời của Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (UDHR) năm 1948, mở ra một thời kỳ mới cho quyền con người trên toàn thế giới. Bantekas & Oette (2024) nhấn mạnh rằng đây là một trong những văn kiện đầu tiên khẳng định quyền con người không chỉ là vấn đề đạo đức mà còn là quyền pháp lý được quốc tế công nhận và bảo vệ. Tuyên ngôn này đã trở thành cơ sở cho sự phát triển của các công ước và hiệp ước nhân quyền quốc tế trong các thập kỷ tiếp theo.

Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ các quyền dân sự và chính trị mà còn mở rộng sang các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa, thể hiện sự đa chiều và toàn diện của quyền con người trong xã hội hiện đại. Những tiến bộ này không chỉ giới hạn ở các quyền cá nhân mà còn bao gồm cả trách nhiệm của quốc gia trong việc thúc đẩy quyền con người cho toàn thể xã hội^[1].

b) Bối cảnh quốc tế và quốc gia về giáo dục quyền con người

Về bối cảnh quốc tế, các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc và UNESCO đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy giáo dục quyền con người trên toàn thế giới. Theo UNESCO, quyền con người trong giáo dục được xem là một phần cốt lõi của quyền được học tập, được nêu rõ trong Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền. Bên cạnh đó, UNESCO đã thực hiện nhiều hoạt động và xây dựng các công cụ giáo dục nhằm phổ biến kiến thức về quyền con người trong giáo dục từ cấp tiểu học đến đại học, cũng như thúc đẩy sự tham gia của các quốc gia vào các chương trình này. Ví dụ, dự án “Giáo dục về quyền con người, hòa bình và dân chủ tại miền Nam châu Phi” của UNESCO không chỉ nhằm nâng cao nhận thức về quyền con người mà còn tích hợp các giá trị nhân quyền vào chương trình giảng dạy tại các quốc gia như Mozambique, Namibia, và Zimbabwe. Điều này đã tạo ra sự thay đổi tích cực trong việc hiểu và tôn trọng quyền con người tại các cấp học khác nhau.

Về bối cảnh quốc gia, tại Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 là cơ sở pháp lý cao nhất khẳng định vai trò của quyền con người trong hệ thống pháp luật và giáo dục. Điều 14 của Hiến pháp nêu rõ: “Các quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”. Đồng thời, Đề án 1309 được Chính phủ ban hành nhằm đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc để các cơ sở giáo dục triển khai giảng dạy về quyền con người. Theo đó, các trường đại học như Trường Đại học Thái Bình Dương đã thực hiện những chương trình giảng dạy và nghiên cứu liên quan đến quyền con người, góp phần nâng cao nhận thức của sinh viên về các giá trị này và thúc đẩy sự tôn trọng quyền con người trong xã hội.

Về bối cảnh giáo dục quyền con người trong các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay, hoạt động này đã có những bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, việc giảng dạy chủ yếu tập trung vào các trường chuyên ngành luật và các lĩnh vực liên quan như khoa học chính trị, quan hệ quốc tế. Một số cơ sở đào tạo chuyên ngành luật đã thiết lập các môn học riêng về quyền con người, trong khi tại các cơ sở khác, nội dung này thường được lồng ghép trong các môn như Luật Hiến pháp, Luật quốc tế và Luật Hiến pháp nước ngoài. Tuy nhiên, một trong những thách thức đối với giáo dục quyền con người ở Việt Nam hiện nay là việc thiếu các tài liệu và phương tiện học tập chuyên biệt, như sách chuyên khảo hay giáo cụ trực quan để hỗ trợ giảng dạy.

2. Trường Đại học Thái Bình Dương trong bối cảnh của Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân

Năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1309/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân (Đề án 1309). Mục tiêu của đề án là nâng cao nhận thức về quyền con người trong các cấp học, từ mầm non đến giáo dục đại học, thông qua việc lồng ghép các nội dung liên quan đến quyền con người vào chương trình giảng dạy. Đề án đặt ra ba nhiệm vụ chính: xây dựng chương trình giảng dạy, tập huấn đội ngũ cán bộ quản lý và giảng viên, và tổ chức các hoạt động giáo dục, giúp người học hiểu và tôn trọng quyền con người, từ đó hình thành ý thức bảo vệ và thúc đẩy quyền con người trong xã hội​.

Trường Đại học Thái Bình Dương thành lập vào ngày 31/12/2008, là một trường đại học tư thục trẻ và năng động. Nhà trường đã chủ động trong việc thực hiện các hoạt động giảng dạy liên quan đến quyền con người, phù hợp với mục tiêu của Đề án 1309. Trường không chỉ lồng ghép các khía cạnh về quyền con người vào các môn học chuyên ngành luật, mà còn tổ chức các buổi thảo luận chuyên đề về quyền con người trong khối sinh viên không chuyên luật. Trường đã có những hoạt động cụ thể để đáp ứng ba mục tiêu của đề án được nêu tại mục C, Điều I của Phụ lục nội dung chương trình giáo dục quyền con người trong các cấp học của hệ thống giáo dục quốc dân, cụ thể đối với giáo dục đại học.

Thứ nhất, đối với mục tiêu nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giảng viên, Trường Đại học Thái Bình Dương đã có nhiều hoạt động nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý và giảng viên về nội dung và yêu cầu của Đề án 1309. Theo tinh thần của Đề án, trường đã cử giảng viên tham gia bồi dưỡng cho đội ngũ được tổ chức bởi Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Điều này không chỉ giúp họ có kiến thức sâu rộng hơn mà còn thúc đẩy việc tôn trọng và bảo vệ quyền con người trong môi trường giảng dạy.

Thứ hai, đối với mục tiêu về hoạt động cung cấp kiến thức cơ bản về quyền con người cho sinh viên không thuộc khối ngành luật, môn học như “Pháp luật và quyền con người” đã được đưa vào giảng dạy như là một môn học bắt buộc của tất cả các ngành, giúp sinh viên hiểu được các quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước. Nhờ đó, sinh viên có thể củng cố niềm tin, phát triển thái độ đúng đắn và nhận thức về giá trị cao quý của quyền con người, từ đó hình thành ý thức tôn trọng và bảo vệ quyền con người​. Môn học được bố trí khối lượng 03 tín chỉ với 45 giờ hoạt động trên lớp.

Thứ ba, đối với mục tiêu về hoạt động giảng dạy và đào tạo chuyên sâu về quyền con người cho sinh viên ngành luật, Khoa Luật và Quản lý nhà nước thuộc Trường đã chủ trương lồng ghép nội dung quyền con người và đa số các môn học chuyên ngành. Sinh viên không chỉ học lý thuyết mà còn được tham gia vào các hoạt động thực hành như phiên tòa giả định và nghiên cứu tình huống thực tế về vi phạm quyền con người. Thông qua các hoạt động này, sinh viên được chuẩn bị sự tự tin để đóng góp vào quá trình thực hiện và hoàn thiện đường lối, chính sách của Nhà nước về quyền con người, góp phần ngăn ngừa sự vi phạm quyền con người trong xã hội​.

Ảnh minh họa. Nguồn: tbd.edu.vn

3. Lợi ích của việc đưa quyền con người vào giảng dạy tại Trường Đại học Thái Bình Dương

Thứ nhất, nhìn từ góc độ trách nhiệm, Trường Đại học Thái Bình Dương chủ động xem trọng nhiệm vụ của Đề án 1309 không chỉ là nhiệm vụ quốc gia, mà còn là nhiệm vụ cốt lõi của nhà trường trong việc nâng cao nhận thức về quyền con người. Nhà trường cam kết thực hiện đầy đủ các chỉ tiêu của đề án, đảm bảo rằng mọi hoạt động giảng dạy và quản lý đều hướng tới việc thúc đẩy, bảo vệ và tôn trọng quyền con người trong mọi khía cạnh giáo dục. Sự tham gia chủ động của trường trong các chương trình, hoạt động đào tạo quyền con người thể hiện trách nhiệm của mình với xã hội và sự phát triển của đất nước. Bên cạnh đó, việc này cũng khẳng định vai trò của Đại học Thái Bình Dương trong bối cảnh giáo dục đại học, là một cơ sở tiên phong thúc đẩy các giá trị nhân văn và phát triển bền vững cho địa phương và toàn quốc​

Thứ hai, nhìn từ góc độ lợi ích giáo dục và xã hội, việc đào tạo sinh viên với hiểu biết sâu rộng về quyền con người không chỉ giúp họ trở thành những công dân có trách nhiệm, mà còn giúp họ trở thành những người bảo vệ quyền lợi của cộng đồng. Khi sinh viên nắm vững các kiến thức về quyền con người, họ có thể nhận thức đúng đắn về giá trị của quyền con người trong cuộc sống hằng ngày, từ đó hình thành ý thức tôn trọng và bảo vệ các quyền này trong mọi mối quan hệ xã hội. Hơn nữa, việc hiểu biết về quyền con người giúp sinh viên có thái độ tích cực trong việc đấu tranh chống lại các hành vi vi phạm quyền lợi của người khác, qua đó thúc đẩy sự công bằng và dân chủ trong xã hội. Giáo dục về quyền con người còn góp phần xây dựng nền tảng xã hội công bằng và bình đẳng, tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện của mỗi cá nhân​

Thứ ba, nhìn từ góc độ phát triển kỹ năng thực tiễn, việc học về quyền con người không chỉ giới hạn ở lý thuyết mà còn khuyến khích sinh viên áp dụng kiến thức vào thực tế. Trường Đại học Thái Bình Dương đã tạo ra môi trường học tập tương tác, mang tính ứng dụng cao qua các phiên tòa giả định, các tình huống thực hành trong giảng dạy pháp luật và quyền con người. Các hoạt động này giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề pháp lý, và khả năng đưa ra các biện pháp bảo vệ quyền con người trong các bối cảnh thực tiễn. Việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành giúp sinh viên không chỉ nắm bắt kiến thức mà còn chuẩn bị sẵn sàng cho các thử thách nghề nghiệp liên quan đến bảo vệ và thúc đẩy quyền con người​.

4. Định hướng phát triển và lộ trình thực hiện tại Trường Đại học Thái Bình Dương

a) Phát triển giáo trình, tài liệu giảng dạy chuyên sâu về quyền con người

Trường Đại học Thái Bình Dương nhận thức phải cam kết tiếp tục phát triển và hoàn thiện hệ thống giáo trình và tài liệu giảng dạy chuyên sâu về quyền con người, dựa trên các yêu cầu của Đề án 1309. Việc cập nhật này không chỉ dừng lại ở các nội dung cơ bản, mà còn bao gồm những kiến thức chuyên sâu và đa chiều về quyền con người trong bối cảnh pháp luật Việt Nam và quốc tế. Trường sẽ tập trung xây dựng các giáo trình với sự đóng góp của các giảng viên và chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực này, đảm bảo rằng nội dung giảng dạy phù hợp với từng cấp độ học, từ đại học đến sau đại học.

Ngoài ra, Trường sẽ phối hợp với các tổ chức chuyên môn trong và ngoài nước, cùng với các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực liên quan để cập nhật các tài liệu giảng dạy mới nhất, giúp sinh viên nắm bắt những thách thức hiện đại liên quan đến quyền con người. Đặc biệt, việc lồng ghép các nghiên cứu trường hợp cụ thể, các tiến bộ trong pháp luật quốc tế sẽ tạo ra một chương trình giảng dạy phong phú và thực tiễn. Điều này giúp sinh viên không chỉ hiểu rõ quyền con người dưới góc độ lý thuyết mà còn trang bị kỹ năng thực hành cần thiết để tham gia vào các hoạt động bảo vệ quyền lợi này trong nghề nghiệp tương lai

b) Thực hiện các chương trình ngoại khóa và các hoạt động nâng cao nhận thức về quyền con người

Song song với việc phát triển giáo trình chính thức, Trường Đại học Thái Bình Dương cũng sẽ đẩy mạnh tổ chức các chương trình ngoại khóa nhằm nâng cao nhận thức của sinh viên về quyền con người. Những chương trình này bao gồm các buổi thi tìm hiểu về pháp luật và quyền con người, các hội thảo chuyên đề với sự tham gia của các chuyên gia, giảng viên hàng đầu trong lĩnh vực này. Các hoạt động ngoại khóa này không chỉ giúp sinh viên tiếp cận với kiến thức mới mà còn tạo cơ hội cho họ thảo luận, tranh luận và phản biện các vấn đề liên quan đến quyền con người trong thực tiễn xã hội.

Ngoài ra, trường cũng sẽ phát huy các hoạt động đã thực hiện có hiệu quả, đặc biệt là các sự kiện có tính tương tác cao như các phiên tòa giả định, nơi sinh viên có thể đóng vai trò luật sư, thẩm phán, và bị cáo để trải nghiệm quy trình pháp lý thực tế liên quan đến bảo vệ quyền con người. Những hoạt động này sẽ giúp sinh viên phát triển kỹ năng tranh tụng, phân tích tình huống pháp lý và tư duy phản biện trong các tình huống thực tiễn, đồng thời khuyến khích họ nhận thức rõ hơn về trách nhiệm và quyền lợi của bản thân cũng như của người khác trong xã hội​

Kết luận

Từ những phân tích và đánh giá về thực trạng giáo dục quyền con người tại Trường Đại học Thái Bình Dương, có thể thấy rằng, dù trường đã có những nỗ lực trong việc thực hiện và bảo vệ quyền con người trong môi trường học đường, nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế cần được khắc phục. Việc nâng cao nhận thức của giảng viên và sinh viên về tầm quan trọng của quyền con người, cải thiện các chính sách, quy định liên quan, cũng như tạo ra một môi trường học tập thân thiện và tôn trọng quyền lợi cá nhân là những yếu tố quyết định giúp cải thiện thực trạng này. Để phát triển bền vững và đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại, Trường Đại học Thái Bình Dương cần tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động giáo dục quyền con người, không chỉ trong giảng dạy mà còn trong mọi hoạt động sinh hoạt, học tập của sinh viên. Chỉ khi quyền con người được tôn trọng đầy đủ, môi trường giáo dục tại trường mới có thể thực sự trở thành nơi phát triển toàn diện cho sinh viên.

GS.TS. Đào Văn Đông

Hiệu trưởng, Trường Đại học Thái Bình Dương

TS. Lê Anh Vân

Phụ trách Khoa Luật và Quản lý nhà nước, Trường Đại học Thái Bình Dương