NHỮNG NGUYÊN TẮC ỨNG DỤNG CÔNG LÝ PHỤC HỒI NHẰM BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI (KỲ II)

Phần 2. Tầm Quan Trọng của Công Lý Phục Hồi Trong Việc Bảo Đảm Quyền Con Người

Công lý phục hồi và quyền con người có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Công lý phục hồi nhấn mạnh việc tôn trọng và bảo vệ quyền lợi của tất cả các bên liên quan, bao gồm nạn nhân, người phạm tội và cộng đồng. Qua đó, nó góp phần thúc đẩy các giá trị cơ bản của quyền con người như sự công bằng, tôn trọng, và bình đẳng. Mô hình này thực sự đã trở thành một phần quan trọng trong hệ thống tư pháp hiện đại vì khả năng bảo đảm và thúc đẩy các quyền con người cơ bản, như quyền được lắng nghe, quyền được tham gia, quyền được bảo vệ và hỗ trợ, quyền được đối xử công bằng, và quyền tái hòa nhập xã hội…

1. Quyền được lắng nghe

Một trong những nguyên tắc cốt lõi của công lý phục hồi là bảo đảm quyền được lắng nghe của tất cả các bên liên quan, đặc biệt là nạn nhân. Trong hệ thống tư pháp hình sự truyền thống, nạn nhân thường cảm thấy bị bỏ qua hoặc không được coi trọng. Tuy nhiên, trong mô hình công lý phục hồi, nạn nhân có cơ hội được nói lên câu chuyện của mình, bày tỏ cảm xúc và yêu cầu của họ.

Thông qua các cuộc đối thoại, hội nghị gia đình và cộng đồng, hay các vòng tròn phục hồi, nạn nhân có thể chia sẻ những tổn thương mà họ đã trải qua và nhận được sự đồng cảm và hỗ trợ từ cộng đồng. Điều này không chỉ giúp nạn nhân cảm thấy được công nhận và tôn trọng mà còn giúp họ bắt đầu quá trình hàn gắn tâm lý. Quyền được lắng nghe trong công lý phục hồi không chỉ áp dụng cho nạn nhân mà còn cho người phạm tội và cộng đồng, tạo ra một môi trường nơi mọi người đều có cơ hội thể hiện quan điểm và nhu cầu của mình.

2. Quyền được tham gia

Công lý phục hồi khuyến khích sự tham gia tích cực của tất cả các bên liên quan, bao gồm nạn nhân, người phạm tội và cộng đồng. Sự tham gia này không chỉ giới hạn ở việc tham dự các cuộc họp hay đối thoại mà còn bao gồm việc tham gia vào quá trình ra quyết định và tìm kiếm giải pháp. Điều này giúp bảo đảm rằng mọi người đều có tiếng nói và có thể đóng góp vào quá trình giải quyết các vấn đề phát sinh từ hành vi phạm tội.

Sự tham gia của nạn nhân trong quá trình công lý phục hồi là vô cùng quan trọng. Họ không chỉ là người bị ảnh hưởng mà còn là người có quyền yêu cầu các biện pháp khắc phục và phục hồi. Điều này giúp nạn nhân cảm thấy mình là một phần của quá trình giải quyết, thay vì chỉ là người chịu đựng. Sự tham gia của người phạm tội cũng rất quan trọng, giúp họ nhận thức rõ hơn về hậu quả của hành vi của mình và cảm thấy có trách nhiệm hơn trong việc sửa chữa lỗi lầm.

3. Quyền được bảo vệ và hỗ trợ

Trong công lý phục hồi, quyền được bảo vệ và hỗ trợ của nạn nhân được đặt lên hàng đầu. Nạn nhân thường trải qua nhiều tổn thương cả về tinh thần và vật chất sau khi bị xâm phạm. Do đó, họ cần được hỗ trợ để vượt qua các tổn thương này và tiếp tục cuộc sống bình thường. Các biện pháp hỗ trợ có thể bao gồm tư vấn tâm lý, hỗ trợ pháp lý, và các dịch vụ xã hội khác.

Ngoài ra, công lý phục hồi còn tạo ra một môi trường an toàn và hỗ trợ cho nạn nhân trong quá trình tham gia vào các hoạt động phục hồi. Điều này giúp họ cảm thấy yên tâm và có động lực tham gia vào quá trình hàn gắn và khôi phục. Quyền được bảo vệ và hỗ trợ không chỉ áp dụng cho nạn nhân mà còn cho người phạm tội, giúp họ có cơ hội tái hòa nhập xã hội một cách tích cực và có trách nhiệm.

4. Quyền được đối xử công bằng

Công lý phục hồi bảo đảm rằng tất cả các bên liên quan được đối xử công bằng và tôn trọng. Trong quá trình này, không ai bị phân biệt đối xử hoặc bị đối xử bất công. Mọi người đều có quyền được đối xử với phẩm giá và sự tôn trọng, bất kể họ là nạn nhân, người phạm tội hay thành viên cộng đồng.

Sự công bằng trong công lý phục hồi còn liên quan đến việc bảo đảm rằng các quyền lợi của nạn nhân và người phạm tội đều được bảo vệ. Điều này bao gồm việc bảo đảm rằng nạn nhân được bồi thường thiệt hại và nhận được sự hỗ trợ cần thiết, trong khi người phạm tội có cơ hội sửa chữa lỗi lầm và tái hòa nhập xã hội. Công lý phục hồi không chỉ tập trung vào việc giải quyết các hành vi phạm tội mà còn hướng tới việc xây dựng một hệ thống tư pháp công bằng và nhân đạo hơn.

Các phạm nhân ở Trại giam Ngọc Lý trong giờ lao động. Nguồn: cand.com.vn

5. Quyền tái hòa nhập xã hội

Một trong những mục tiêu quan trọng của công lý phục hồi là giúp người phạm tội tái hòa nhập xã hội một cách tích cực và có trách nhiệm. Quyền tái hòa nhập xã hội bao gồm việc giúp người phạm tội nhận thức rõ hơn về hậu quả hành vi của mình, cam kết sửa chữa lỗi lầm và có cơ hội trở lại làm thành viên có ích của cộng đồng.

Công lý phục hồi cung cấp cho người phạm tội các cơ hội học hỏi và phát triển, thông qua các chương trình giáo dục, đào tạo kỹ năng, và hỗ trợ tâm lý. Điều này giúp họ cải thiện bản thân và trở nên tự tin hơn trong quá trình tái hòa nhập xã hội. Việc tái hòa nhập không chỉ có lợi cho người phạm tội mà còn cho toàn xã hội, giúp giảm thiểu nguy cơ tái phạm và xây dựng một cộng đồng an toàn và lành mạnh hơn.

6. Quyền được tôn trọng và phẩm giá

Công lý phục hồi đề cao tôn trọng và phẩm giá của tất cả các bên liên quan. Mọi cá nhân, dù là nạn nhân hay người phạm tội, đều cần được đối xử với sự tôn trọng và phẩm giá. Quyền được tôn trọng và phẩm giá không chỉ là một nguyên tắc đạo đức mà còn là một quyền con người cơ bản được bảo vệ trong mọi quá trình công lý.

Quá trình công lý phục hồi tạo điều kiện cho mọi người thể hiện quan điểm và cảm xúc của mình một cách trung thực và tôn trọng. Điều này giúp xây dựng một môi trường nơi mọi người đều cảm thấy được công nhận và có giá trị. Sự tôn trọng và phẩm giá không chỉ giúp cải thiện quan hệ giữa các bên mà còn tạo ra một không khí hỗ trợ và hợp tác, giúp quá trình phục hồi trở nên hiệu quả hơn.

7. Quyền được phục hồi tinh thần

Phục hồi tinh thần là một khía cạnh quan trọng trong công lý phục hồi. Quyền được phục hồi tinh thần bao gồm việc nhận được sự hỗ trợ tâm lý và tinh thần cần thiết để vượt qua tổn thương và tiếp tục cuộc sống bình thường. Điều này đặc biệt quan trọng đối với nạn nhân, những người thường trải qua nhiều đau khổ và căng thẳng sau khi bị xâm phạm.

Công lý phục hồi cung cấp các biện pháp hỗ trợ tinh thần như tư vấn tâm lý, liệu pháp nhóm, và các hoạt động phục hồi tinh thần khác. Việc bảo đảm quyền được phục hồi tinh thần giúp nạn nhân cảm thấy được hỗ trợ và có động lực để vượt qua khó khăn. Điều này cũng giúp tạo ra một môi trường sống lành mạnh và hỗ trợ, nơi mọi người có thể cùng nhau làm việc để giải quyết các vấn đề và tạo ra những thay đổi tích cực.

8. Quyền được phục hồi danh dự

Một trong những quyền quan trọng được bảo đảm thông qua công lý phục hồi là quyền được phục hồi danh dự. Danh dự của một cá nhân có thể bị tổn hại nghiêm trọng bởi hành vi phạm tội, đặc biệt là trong các trường hợp tội phạm gây tổn thương về tinh thần và xã hội. Công lý phục hồi giúp các bên liên quan, đặc biệt là nạn nhân, có cơ hội phục hồi danh dự và lấy lại niềm tin của cộng đồng.

Quá trình phục hồi danh dự bao gồm việc công nhận và xin lỗi công khai từ người phạm tội, cũng như các biện pháp bồi thường và hỗ trợ để giúp nạn nhân tái hòa nhập xã hội. Điều này không chỉ giúp nạn nhân cảm thấy được tôn trọng và công nhận mà còn giúp họ lấy lại niềm tin và phẩm giá của mình trong mắt cộng đồng./.

TS. Nguyễn Thế Anh

Viện Quyền con người, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh