Kinh nghiệm tích hợp giáo dục quyền con người trong chương trình giáo dục mầm non của một số quốc gia trên thế giới

Ảnh minh họa. Nguồn: baochinhphu.vn

UNCRC định nghĩa trẻ em là người dưới mười tám tuổi. Định nghĩa về mầm non ở các quốc gia khác nhau tùy theo tổ chức của hệ thống trường mầm non và tiểu học, nhưng giáo dục mầm non được định nghĩa ở đây là bất kỳ trung tâm, trường học hoặc chương trình tại nhà nào phục vụ cho việc giáo dục và chăm sóc trẻ em ở độ tuổi âmmf non. Không thể tách biệt việc chăm sóc và giáo dục trẻ nhỏ, vì các mối quan hệ chăm sóc có ảnh hưởng thiết yếu đến việc học của trẻ, vì vậy giáo dục mầm non bao gồm các trung tâm chăm sóc trẻ em, trường mẫu giáo và các lớp học, nhà trẻ, chương trình hợp tác với phụ huynh, trung tâm ngoại ngữ, các chương trình Montessori hoặc Steiner, chương trình giữ trẻ gia đình, và các lớp học dành cho trẻ sơ sinh. Thực hiện các quyền của trẻ em đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là đặc biệt quan trọng vì trong những năm đầu đời này, trẻ em dễ bị vi phạm quyền nhất và các em có khả năng hưởng lợi nhiều nhất từ ​​các quyền của mình. Ví dụ, có bằng chứng đáng kể cho thấy trẻ em có hoàn cảnh khó khăn đạt được kết quả giáo dục và xã hội tốt hơn nhiều nếu chúng được tham gia vào các chương trình giáo dục mầm non chất lượng cao. Điều này thể hiện mức độ liên quan của UNCRC đối với giáo dục mầm non, cho thấy cơ sở lý thuyết của tư duy về quyền và tập trung vào năm lĩnh vực chính của quyền trẻ em — giáo dục, không phân biệt đối xử, ngôn ngữ / văn hóa, sự tham gia và chương trình giảng dạy / sư phạm. Cuối cùng, điều đó cho thấy quyền của trẻ em đã được áp dụng như thế nào đối với các chính sách toàn cầu về thời thơ ấu và thiết kế nghiên cứu tôn trọng quyền của trẻ em.

Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, tại Phiên họp Đặc biệt về Trẻ em năm 2002, đã thông qua Kế hoạch Hành động cam kết với các Quốc gia Thành viên, ngoài những người khác, về "...thực hiện các chính sách và chương trình phát triển mầm non quốc gia để đảm bảo nâng cao sự phát triển về thể chất, xã hội, tình cảm, tinh thần và nhận thức của trẻ em". Sau đó, tại phiên họp thứ 33, Ủy ban về Quyền trẻ em đã quyết định dành Ngày thảo luận chung năm 2004 cho chủ đề "Thực hiện quyền trẻ em trong thời thơ ấu". Trong thông báo về cuộc họp, Ủy ban nói rằng "Sau khi xem xét từ năm 1993 tình hình quyền trẻ em ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, Ủy ban đã lưu ý rằng các quyền của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường bị bỏ qua quá nhiều". .Điều này là do "người ta đã công nhận rộng rãi rằng thời thơ ấu là giai đoạn quan trọng đối với sự phát triển âm thanh của trẻ nhỏ và những cơ hội bị bỏ lỡ trong những năm đầu này không thể được tạo ra ở các giai đoạn sau của cuộc đời đứa trẻ".

Liên quan đến việc thực hiện và phạm vi của Công ước, thông báo chỉ ra rằng "người ta vẫn thường tin rằng những trẻ em này chỉ có thể được hưởng lợi từ các quyền được bảo vệ được công nhận trong Công ước"…Đây là tình huống cần chúng ta chú ý, trong việc tìm kiếm các phương pháp tiếp cận phù hợp với thời thơ ấu và yêu cầu chúng ta xem xét các đặc điểm cơ bản của sự sống còn, sự bảo vệ và phát triển của trẻ em theo hai khía cạnh chính: (a) làm thế nào để đảm bảo quyền sống còn và phát triển của trẻ nhỏ, đặc biệt quyền được chăm sóc sức khỏe, dinh dưỡng và giáo dục, và (b) cách đảm bảo quyền được nghỉ ngơi và giải trí, tham gia vào các hoạt động vui chơi và giải trí. Nội dung dưới đây nghiên cứu kinh nghiệm giáo dục quyền con người ở cấp học mầm non một số quốc gia trên thế giới.

1. Kinh nghiệm giáo dục quyền con người trong cấp học mầm non ở Úc

Vào tháng 1 năm 1985, Ủy ban Nhân quyền Úc đã khởi xướng một chương trình nghiên cứu và phát triển chương trình giảng dạy độc đáo. Chương trình này có sự tham gia của hơn 150 trường học và giáo viên trên toàn nước Úc. Mỗi người tham gia cam kết thực hiện một dự án nhân quyền nào đó trong lớp học hoặc trường học, và báo cáo chi tiết cho Ủy ban vào cuối năm về hiệu quả đạt được cũng như những hạn chế còn tồn tại.

Dạy về quyền con người ở cấp mầm non về bản chất là dạy về ý thức giá trị bản thân và sự đồng cảm với người khác. Bất cứ điều gì thúc đẩy những cảm xúc này đều thúc đẩy học thuyết về quyền và trách nhiệm của con người. Chúng là nền tảng mà học thuyết được xây dựng trên đó.

Ủy ban Nhân quyền Úc đã lưu ý rằng các mục tiêu của giáo dục quyền con người cho các cấp học, trong đó có mầm non nên bao gồm việc tiếp thu kiến thức và kỹ năng về nhân quyền; phát triển thái độ tôn trọng và thay đổi hành vi phản ánh các giá trị nhân quyền; trao quyền cho quyền công dân tích cực để nâng cao sự tôn trọng quyền của tất cả mọi người. Với sự phát triển giáo dục quyền con người ở cấp độ quốc tế và quốc gia, Úc có cơ hội thực hiện các cam kết quốc tế theo Tuyên bố về Giáo dục và Đào tạo quyền con người của Liên Hợp Quốc để xây dựng văn hóa về quyền trong các trường học của chúng ta cũng như trong cộng đồng rộng lớn hơn, tạo ra sự tôn trọng đối với các quyền cá nhân và tập thể và khuyến khích sự hợp tác giữa các trường học và các cơ quan dân sự nhằm tăng cường sự gắn kết xã hội.

Việc mở rộng các nỗ lực giảng dạy và đào tạo các giáo viên mầm non nhằm thiết lập giáo dục nhân quyền như một phần không thể thiếu trong các chương trình giảng dạy ở trường học trên toàn quốc. Điều còn thiếu là một cái nhìn tổng quan toàn diện về những gì có trong chương trình giảng dạy ở mỗi tiểu bang và vùng lãnh thổ cũng như trong các công nghệ và tài liệu quốc gia sẵn có để hỗ trợ việc giảng dạy về quyền con người.

Các tài liệu về Chương trình giảng dạy cấp mầm non của Bang và Lãnh thổ và Úc đã được phân tích, sử dụng khung khái niệm tập trung vào mức độ mà các chủ đề và vấn đề nhân quyền được đề cập một cách rõ ràng. Trong các tài liệu đó, khái niệm quyền con người được giới thiệu là tập hợp các nguyên tắc liên quan đến bình đẳng và công bằng. Đó là những điều mà mọi người khắp nơi trên thế giới đã đồng ý rằng nó cần thiết (những thứ mà mọi người cần). Các quyền này mang tính phổ quát, không thể chuyển nhượng, đều quan trọng như nhau và được ghi nhận trong Tuyên ngôn của Liên hợp quốc về Quyền con người. Quyền con người là những điều quan trọng mà thế giới đã quyết định rằng tất cả mọi người đều có thể có hoặc làm. Chúng liên quan đến:

• cách mọi người đối xử với nhau
• tôn trọng sự khác biệt của mọi người và
• đảm bảo rằng họ có thể nhận được những thứ họ cần để sống một cuộc sống an toàn và khỏe mạnh

Dưới đây là minh hoạ một bài học về quyền con người được soạn thảo cho học sinh cấp mầm non ở Úc:

2. Kinh nghiệm giáo dục quyền con người trong cấp học mầm non ở Thái Lan và Cămpuchia

Có ba loại trường mầm non và mẫu giáo cơ bản ở Thái Lan. Đó là các trung tâm phát triển trẻ em, trường tư thục và trường công lập. Giáo dục mẫu giáo chính thức được cung cấp bởi cả trường công và trường tư.

Vì giáo dục mầm non ở Thái Lan là không bắt buộc nên một số trường mầm non tư nhân đã nổi lên để cung cấp chương trình giáo dục mầm non quốc tế cho trẻ em. Phần lớn các trường mầm non tư thục ở Thái Lan được đặt tại Bangkok. Mỗi tỉnh lỵ ở Thái Lan đều có ít nhất một trường mẫu giáo là hình mẫu cho khu vực tư nhân.

Ngày nay, có rất nhiều hình thức giáo dục mầm non ở Thái Lan nhưng học tập dựa trên chơi là một trong những hình thức phổ biến nhất. Trong học tập dựa trên chơi, trẻ học bằng cách tương tác với thế giới xung quanh. Các hoạt động bao gồm xếp hình, chơi xếp hình, tô và vẽ, đọc sách và nghe truyện hoặc thơ. Trẻ em cũng chơi hóa trang và tham gia các hoạt động âm nhạc, khiêu vũ và đóng kịch. Về vận động thể chất, trẻ leo trèo và chơi trên các thiết bị ngoài trời. Chạy, đu và nhảy với những đứa trẻ khác. Chơi với đất sét, cát, nước, sơn, giấy và màu sắc cũng rất phổ biến trong cách học mà chơi.

Thái Lan được coi là quốc gia có kinh nghiệm giáo dục quyền con người nhiều nhất (50 năm). Các sáng kiến cụ thể liên quan đến giáo dục quyền con người ở Thái Lan bắt đầu từ dự án ASP Net của UNESCO mà Thái Lan tham gia với tư cách là một đối tác vào năm 1958. Trong năm 1963, dự án mở rộng đến các trường ở Bangkok và các tỉnh khác. Hiện nay, có hơn 100 trường học tham gia dự án này, thực hiện các hoạt động liên quan đến các vấn đề mà UNESCO tập trung, tức là hòa bình và tôn trọng đa dạng văn hóa, nhân quyền. Các hoạt động trong dự án này bao gồm phát triển tài liệu giảng dạy, hoạt động ngoại khóa bổ sung và trao đổi học tập.

Dựa trên kinh nghiệm giáo dục của Thái Lan, các mục tiêu của giáo dục quyền con người hướng đến đó là:

• Tạo ra một xã hội hòa bình.

• Tạo sự hài hòa.

• Thúc đẩy phát triển bền vững.

• Thúc đẩy phẩm giá và sự phát triển của con người.

Sự tin tưởng, bình đẳng, hợp tác, lòng trắc ẩn, hỗ trợ lẫn nhau và việc xem xét liên tục các mục tiêu, phương pháp và đối tượng mục tiêu là cần thiết để thực hiện các mục tiêu này. Giáo dục quyền con người, bao gồm cả cấp độ mầm non, hướng tới sự phát triển toàn diện của người dân Thái Lan về mọi mặt: sức khỏe thể chất và tinh thần, trí tuệ, kiến thức, đạo đức, sự chính trực và lối sống hài hoà để có thể chung sống hòa thuận với những người khác.

Quá trình học tập nhằm nâng cao nhận thức đúng đắn về chính trị; hệ thống chính phủ dân chủ dưới chế độ quân chủ lập hiến; khả năng bảo vệ và thúc đẩy các quyền, trách nhiệm, tự do, tôn trọng pháp quyền, bình đẳng và phẩm giá con người; niềm tự hào về bản sắc Thái Lan; khả năng bảo vệ lợi ích công cộng và quốc gia; quảng bá tôn giáo, nghệ thuật, văn hóa dân tộc, thể thao, trí tuệ địa phương, trí tuệ Thái Lan và kiến thức phổ quát; khắc sâu khả năng bảo tồn tài nguyên và môi trường; khả năng kiếm sống; tự lực cánh sinh; sáng tạo.

Thái Lan đã lồng ghép nội dung giáo dục quyền con người vào chương trình đào tạo ở các trường mầm non như thế nào?

Nội dung quyền con người được đề cập trong các tiết học ở các trường phổ thông ở Thái Lan được bao hàm khá rộng. Đó là các bài học về sự hiểu biết bản thân và những người xung quanh, vai trò, các quyền, tự do và trách nhiệm và học tập tuân thủ pháp luật liên quan đến bản thân và gia đình của mỗi người. Tùy theo cấp học và lớp học, nội dung quyền con người được đề cập đến bao gồm quyền được sống, quyền được bảo vệ, quyền phát triển và quyền tham gia , có nhận thức về bảo vệ cá nhân mình.

Giáo dục là quyền cơ bản của con người và là nền tảng thiết yếu để thực hiện tất cả các quyền con người khác. Mặc dù Campuchia đã dành nguồn nhân lực đáng kể để thúc đẩy khả năng tiếp cận giáo dục có chất lượng, nhưng vẫn còn nhiều trẻ em không được đến trường ngay cả trước khi xảy ra đại dịch. Tại Aide et Action, Căm pu chia đã nỗ lực để đảm bảo và thúc đẩy khả năng tiếp cận giáo dục có chất lượng cho trẻ em và nhóm dân số dễ bị tổn thương thông qua quan hệ đối tác đa ngành để đẩy nhanh giáo dục có chất lượng cho tất cả mọi người vào năm 2030.

Theo UNICEF, hơn 140 triệu trẻ em trên khắp Đông Nam Á đã bị gián đoạn việc học kể từ khi bắt đầu đại dịch, dẫn đến tương lai của các em gặp nhiều rủi ro. Ngay cả trước khi xảy ra đại dịch Covid 19, Campuchia đã đi sau trong việc đáp ứng Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) 4 của Liên Hợp Quốc về chất lượng giáo dục. Căm pu chia đang giải quyết các rào cản hạn chế trẻ em bị thiệt thòi đến trường thông qua các sáng kiến như xây dựng trường học ở vùng sâu vùng xa, cung cấp hỗ trợ bằng hiện vật cho trẻ em gái và trẻ em trai bị thiệt thòi, hỗ trợ hòa nhập trẻ khuyết tật vào các trường công lập và xây dựng Chương trình học tăng tốc cho học sinh quá tuổi.

Bổ sung cho công việc này là một dự án tập đoàn khác - Hiệp hội các giải pháp thay thế bền vững và tiếng nói cho sự phát triển công bằng (CO-SAVED) - do Aide et Action đứng đầu, hợp tác với Liên minh châu Âu - bao gồm hơn 20 tổ chức xã hội dân sự và 17 khu vực tư nhân và xã hội. các doanh nghiệp, đưa ra cách tiếp cận sáng tạo để thúc đẩy tiến độ hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc tại Campuchia trong bốn năm tới thông qua phát triển kinh tế bền vững, tăng cường cung cấp dịch vụ và tăng trưởng xanh.

Nội dung quyền con người được đưa vào chương trình giảng dạy ở Campuchia từ năm 1996 trong các môn học phù hợp, từ giáo dục mầm non đến giáo dục đại học. Các chính sách giáo dục của Campuchia đã có những qui định rõ ràng về việc giáo dục quyền con người cần được đưa vào chương trình đào tạo, như Chính sách cho phát triển chương trình giảng dạy, Chính sách trường học thân thiện với trẻ em, Chính sách giáo dục cho trẻ em khuyết tật, Kế hoạch giáo dục, Chính sách cho giới tính, Chính sách giáo dục cho mọi người và Luật Giáo dục. Những chính sách, kế hoạch, chiến lược và pháp luật này đã được phát triển thông qua một quá trình tham vấn với các tổ chức khác nhau và các bên liên quan.

Nội dung quyền con người được đưa vào chương trình giảng dạy ở các cấp học ở Campuchia khá phong phú:

- Tại cấp giáo dục mầm non, quyền con người được dạy thông qua nhiều bài học về "lòng tốt mà không có sự phân biệt đối xử" bao gồm các chủ đề "Tạ ơn", "Làm thế nào để nói xin lỗi", "Làm thế nào để tôn trọng lẫn nhau."Quyền con người được giảng dạy thông qua các bài học sâu hơn về phát triển nhân cách, cụ thể trong khuôn khổ bản thân, gia đình và cộng đồng. Một số bài học với các chủ đề có liên quan trong chương trình giảng dạy Làm thế nào để tôn trọng kỷ luật trường học (cấm chơi hoặc đưa vào bất kỳ loại vũ khí nào vào trường học); tránh bất kỳ hành động nào dẫn đến nguy hiểm; Làm thế nào để đi bộ một cách an toàn dọc theo lề đường; Chấp nhận những sai lầm của chính mình; Nghiên cứu sự nguy hiểm của chất nổ. Bên cạnh đó, một số nội dung tóm tắt của Tuyên ngôn Nhân quyền và Công ước về quyền trẻ em cũng được giảng dạy ở cấp độ này.

Xem xét chương trình giáo dục mới cho năm học 2008-2009 trở về trước, có thể thấy khái niệm quyền con người được lồng ghép trong chương trình giáo dục ở Campuchia tập trung vào các quyền được bảo vệ, quyền được giáo dục, quyền phát triển, quyền tham gia, quyền không bị phân biệt đối xử, quyền lập hội…Các khái niệm này đều là các quyền được qui định trong Hiến pháp, hoặc các quyền con người chứa đựng trong bản Tuyên ngôn thế giới về quyền con người, Công ước về Quyền trẻ em (CRC), và Công ước về Xoá bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử đối với phụ nữ (CEDAW).

Như vậy, có thể đánh giá rằng nội dung quyền con người được đưa vào giảng dạy tại các trường mầm non ở một số quốc gia trên thế giới khá phong phú và nghiêm túc. Chương trình giảng dạy được thiết kế theo từng độ tuổi phù hợp. Nội dung quyền con người được đưa vào chương trình giảng dạy một cách phù hợp, dễ hiểu, lồng ghép với các vấn đề khác nhau.

TS. Chu Thị Thuý Hằng

Viện Quyền con người - Học viện CTQG Hồ Chí Minh